Հայերէն Յիշատակարաններ

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Երեւան 4866

 

Գրիչ Ստեփանոս

Վայր` Բաղէշ

 

Փառք … որ ետ կարողութիւն տկար եւ մեղուցեալ անձին Ստեփանոսի հասանել յաւարտ գրոցս, որ կոչի Յայսմաւուրք …:  Տեսեալ զանառիկ մեծութիւնս եւ զմեծագին մարգարիտս` զգանձս փարթամ եւ զերանաւէտ յիշատակս ոմն ի կրօնաւորաց Մկրտիչ անուն եւ եղբայրն իւր Յովանէս, եւ ետուն գրել զսա բարի յիշատակ հոգւոց իւրեանց եւ ծնօղացն եւ ամենայն ազգականացն:

Եւ արդ, ես … անարժան Ստեփանոս յանձն առի գրել զսուրբ գիրքս ի դառն ժամանակիս, զոր կանք ի վշտի ի ձեռն անաւրինաց եւ սատանայի:

Եւ գրեցաւ սա ընդ հովանեաւ սուրբ Սարգսի եւ սուրբ Գէորգեայ եւ սուրբ Ստեփանոսի, ի քաղաքս Բաղէշ, ի հայրապետութեան տեառն Կիրակոսի, եւ յամիրութիւն Շեխ-Մահմատին, որ յաթոռոյն աքսորեցին` զեղբօրորդին ի տեղն [եդ]ին` զփոքր ամիրէն զՇմըզդ[ին], եւ ի ղանութիւն Ջըհանշա ամիրզին:

Եւ յայսմ ամի եղեւ թանկութիւն մեծ, որ մին բեռն ցորեան եղեւ ի Կ (60) թանկայ: Եւ արարիչն աստուած նախախնամեաց զիւր հաւատացեալ քրիստոնեայքս:

Ի թվականիս Հայոց ՊՂԵ (1446) գրեցաւ:

Արդ, աղաչեմ զհանդիպողսդ զամենեսեան` զքահանայքդ եւ զժողովուրդսդ, որք կարդայք կամ աւրինակէք, յիշեսջիք առաջի Քրիստոսի զստացող սուրբ գրոցս` զՄկրտիչ կրօնաւորն, եւ զեղբայրն իւր զՅովանէս, զհայրն իւր զՔուքն, եւ զմայրն զԷլխաթունն, եւ զմիւս այլ եղբայր զՊարոնն եւ զԿարապետն, եւ զմիւս այլ եղբայր զՎարդ-Մանուկն` զփոխեալն առ աստուած, եւ զքոյրն զԽամօշ-Խաթունն, եւ զեղբօրորդիքըն` զԴանաբէկն, զԹումաբէկն, եւ զՍիրունբէկն եւ զքոյր նոցին զՀայ-Խաթունն եւ զմայր նոցին Արման-Խաթուն, եւ զԿարապետ պղընձագործն, եւ զկողակիցն իւր զԽոնձէն, որ աշխատեցան ի վերայ մեր, եւ զմեր հարսն զԹուրւանդէն, եւ զհաւրեղբայրն մեր զԹումայ մահդասին, եւ զմիւս հաւրեղբայրն զՊետրոս քահանայն, զհօրեղբօր որդիքն` զԽաչատուր կրօնաւորն եւ զԿարապետն, եւ զամենայն արեանառու մերձօորսն: Եւ լի բերանով եւ արտասւալի հառազմամբ հայցեցէք ի մարդասիրէն զՔրիստոսէ զքաւութիւն մեղաց եւ զթողութիւն յանցանաց վերագրելոցս ի սմա: 

… Դարձեալ յերես անկեալ աղաչեմ զամենեսեան` զքահանայսդ եւ զժողովուրդսդ, յիշեսջիք առաջի Քրիստոսի զանարժան եւ զմեղաւոր ծառայս զՍտեփանոս գրիչ, եւ ուղիղ սրտիւ եւ լիակատար բերանով աստուածողորմի ասացէք ինձ, եւ ծնօղաց իմոց` Հէրապետ քահանային եւ ՆասԽաթունին, եւ եղբօրն Սարգիս քահանային, եւ որդւոց նորին, եւ ամենայն ազգականաց, եւ վարդապետաց իմոց, եւ բարի խրատ տուողաց, եւ երախ[տ]աւորացն մեր, եւ ամենայն արեան մերձաւորացըն` կենդանեաց եւ հանգուցելոց, ամէն:

 

բ

Ստացող Մկրտիչ Քուքենց

 

Եւ արդ, ես` ունայնս եւ թափուրս ամենայն հոգեւոր բարէմասնութեանց եւ հիւծեալս եւ մաշեալս վերջին աղքատութեամբ, մեղանչական եւ յանցաւոր ծառայս աստուծոյ Մկրտիչ անուամբ եւեթ աբեղայ, տեղեաւ Աղթամարցի, ըստ նախնեացն Քուքենց կոչեցեալ … կամաւք եւ խորհրդածութեամբ երից եղբարց իմոց` Շնօհվոր պարոնին եւ Կարապետին եւ Յովանիսէն, եւ ետու գըծագրել զսուրբ գիրքս զայս, որ է պատմութիւն վարուց եւ սքանչելեաց եւ նահատակութեան ամենայն սրբոց … զոր սուրբ հարքն հոգեւոր Գրիգորիս Վկայասէրն եւ Ներսէս Շատաշնորհն եւ նմանք նոցին հոգիընկալ եւ աստուածաբան վարդապետքն եկեղեցոյ, յամենայն ազգաց պատմութեանց հաւաքեալ` ի մի տուփ գումարեցին եւ անուանեցին Յայսմաւուրք: Իսկ ի մերումս ժամանակի, որ էր թվական Հայկազեան տօմարիս ՊԾ (1401), երանաշնորհն վարդապետ Գրիգոր Խլաթեցին, ըստ նախնեացն Ծերենց կոչեցեալ, ոչինչ նուազ գտեալ քան զառաջին հոգիընկալ վարդապետսըն, այլ առաւելեալ քան զնոսին, սա յաւել ի վերայ առաջնոց գրելոցն յոլով բանս շահաւէտս եւ աւգտակարս յամենայն պատմագրաց եւ վկայաբանութիւնս յինքենէ նորոց վկայից սրբոց, որք եղեն ի մերումս ժամանակի, եւ հարստացոյց ըզ[գի՞ր]քս, յետոյ եւ ինքն սրով կատարեցաւ ի ձեռաց անաւրինաց` անիծեալ ազգին Ըռօշկանից, ի վանքն Ցիպնայ` ի Պ եւ ՀԴ (1425) թվականին, որոյ յիշատակն աւրհնութեամբ եղիցի:

Արդ, ես` վերջինս ի ծնունդս եկեղեցոյ Մկրտիչ անուամբ միայն կրաւնաւորս, տեսի զհոգեւոր փարթամութիւն սուրբ գրոցս եւ ցանգացայ սմա, եւ ետու գըծագրել զսա ի հալալ արդեանց իմոց եւ տըւի զսա ընծայ եւ նըւէր ի գերահռչակ ուխտս, որ է յանուն սուրբ Վարդան զօրավարին, [որ է յերկիրն Ըռըշտունեաց, հանդէպ գեղին Գաւաշից], ի հայրապետութեան տեառն Զաքարիայի, յիշատակ բարի հոգոյ իմոյ եւ ծնօղաց իմոց եւ եղբարցն: Վասն որոյ աղաչեմ զամենեսեան սիրովն Քրիստոսի, որք հանդիպիք սմա տեսութեամբ կամ կարդալով եւ կամ աւրինակ   դընելով, լի բերանով եւ ուղիղ մտաւք եւ բոլորախաւսք լեզուաւ աստուածողորմի ասացէք ինձ` մեղաւոր աբեղայիս Մկրտչի, եւ աստուածասէր ծնաւղաց իմոց Քուքին եւ Էլխաթունին, եւ եղբարցն իմոց Շնօհվոր պարոնին, եւ Կարապետին, եւ Յովանիսէն, եւ տարաժամ մահուամբ վախճանեալ եղբարցն իմոց` Վարդ-Մանուկին եւ [Ստե]փաննոս եւ Յովաննէս սարկաւագացն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 8771

 

Գրիչ Մկրտիչ

Վայր` Բաղէշ մայրաքաղաք

 

… Ցանկացող եղեւ սուրբ աւետարանիս սրբասնեալ եւ պատուական կրաւնաւոր աբեղայս Մկրտիչ, եւ ետ գրել զսա յիշատակ իւր եւ ծնաւղաց իւրոց, եւ ամենայն արեան մերձաւոարցն:

Արդ, աւարտեցաւ սա ձեռամբ անիմաստ եւ ախմար յարուեստ գրչութեան Մկրտիչ քահանայի եւ գրչի, ի թուականութեան Հայոց ի ՊՂԵ (1446), ի մայրաքաղաքս ի Բաղէշ, ընդ հովանեաւ Հինգ խորանիս, ի հայրապետութեան տեառն տէր Կարապետին:

Արդ, յերես անկեալ աղաչեմ զսրբասնեալ դասս քահանայից, որք հանդիպիք այսմ աստուածաբան աւետարանիս կարդալով կամ աւրինակելով` մեղաց թողութիւն խնդրեցէք ստացողաց սորա, եւ ինձ` մեղապարտ գրչիս Մկրտչի, եւ իմ ծնողացն Խաչատուր քահանայի եւ Եղիսաբեթի, եւ խոշորութեան եւ սղալանաց անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այտ չափ էր …:

 

բ

 

Ստացող Մկրտիչ

 

Ես` Մկրտիչ քահանայս ետու զաւետարանս սուրբ քառասնոց Գաւռու վանիցն, ձեռամբ եւ վկայութեամբ քահանայից եւ տանուտերաց` Դաւիթ եպիսկոպոսի, եւ Դաւիթ եւ Մկրտիչ եւ Յոհանէս կրօնաւորացն եւ Ծերուն քահանայի, եւ տանուտերաց ձեռօք:

Որ հակառակի, կամ ի դրանէս հանէ, կամ ծախէ` զմասն զՅուդային առնու, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ԼՑՎ 168, սիւն. 396-398, Փիրղ. Նօտ., էջ 152-153, Ռշտունեաց Բելու գիւղ

 

Հեղինակ` գրիչ Թումայ Մինասենց

Վայր` Աղթամար

 

… Իսկ ես` ունայնս … եւ անարժան ծառայս ծառայիցդ աստուծոյ Մինասենց Թումայս անուամբ եւեթ աբեղայս` լուայ զփափագ եւ զսէր եւ ետու գծագրել զաստուածախօս սուրբ աւետարանս քուերորդոյ իմոյ` Հայրապետի սրբակրօն աբեղայի, յաստուածախնամ կղզիս Աղթամար կոչեցեալ, ընդ հովանեաւ երկնանման եւ գումբէթաձեւ սուրբ Խաչ տաճարիս, եւ Ամենափրկչիս եւ սուրբ Սարգիս զօրավարիս, ի հայրապետութեան տեառն Զաքարիայի, եւ թուականութեան հայկազեան տումարիս ՊՂԵ (1446): Եւ ընծայեաց զսա նուէր եւ ընծայ աստուծաբնակ սուրբ տաճարիս, որ է շինեալ յանուն սրբոյն Յակոբայ հայրապետին, սուրբ Աստուածածնին եւ սուրբ Յոհաննէս աւետարանչին, առաջի Կապուտկողան բերդին, եւ է հռչակաւոր վանք եւ հրեշտակաբնակ կրօնաստան:

Յայսմ ամի էառ ամիրզա Ջըհանշէն զԲաղդատ, որ է Բաբելոն, եւ էր թիւն ՊՂԵ (1446):

 

ՃԱՇՈՑ

Փիրղ. Նօտ., էջ 154, Բելու գիւղ

 

Գրիչ Յովսէփ

 

… Արդ, գրեցաւ սա ի թուին ՊՂԵ (1446), ի դառնաբեր ժամանակիս …: Եւ հրաման արարեալ [ղանն Ջհանշահ] ժողովեաց զամենայն թորգոմացիս յարեւելից եւ բազում զօրօք գնաց ի վերայ Բաղդատայ, եւ կռիւ եդեալ, եւ ոչինչ կարաց առնել, բայց ի զօրականացն կոտորեցաւ ԲՌ (2000) այր ու ԳՃ (300) պարոն: Եւ գիտութիւն եղեւ մեզ, զի յաստուծոյ էր … զոր ասաց տէրն, թէ որ առնու սուր` սրով անկանի:

Յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զմեղուցեալ գրիչս Յովսէփ սարկաւագ …:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Փիրղ. Նօտ., էջ 154-155, Բելու գիւղ

 

Գրիչ Մարգարէ

Վայր` Ըռըշտունեաց երկիր, Բերդաձոր վանք

 

… Արդ, ես` Մարգարէս … շնորհիւ տեառն սկսայ եւ ողորմութեամբ նորին կատարեցի ի յարքունական երկիրս Ըռշտունեաց ի   վանքն, որ Բերդաձոր կոչի, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս, ի թուականիս Հայոց ՊՂԵ (1446):

Եւ արդ, ես` ունայնս ի բարեաց … Առաքել անուամբ եւեթ աբեղայ` ցանկացող եղէ այս աստուածախօս տառիս … եւ ընծայեցի զսա նուէր ի յանուանի եւ ի գերահռչակ ուխտս սուրբ Յակոբ, որ է յերկրիս Ոըշտունեաց, առաջի Կապուտկողան բերդին … յառաջնորդութեան սուրբ ուխտիս Սիմէոն վարդապետին, որոյ տացէ Քրիստոս պարգեւ բարի ըստ վաստակոց իւրոց, զի մեծ երախտաւոր է մեզ եւ տեղւոյս …:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Փիրղ. Նօտ., էջ 153-154, Կտուց կղզի

 

Գրիչ Վարդան

Վայր` Վան

 

… Աւարտեցաւ սուրբ գիրքս այս յամի ՊՂԵ ի թուականութեանս Հայոց (1446), ձեռամբ յոգնամեղ եւ անարհեստ գրչի Վարդան երիցու, ի խնդրոյ Վարդան կրօնաւորի … եւ գրեցաւ սուրբ գիրքս ի քաղաքս Վան ընդ հովանեաւ սուրբ առաքելոցս Պետրոսի եւ Պօղոսի, եւ տիրամօր սուրբ Աստուածածնին եւ սուրբ Վարդան քաջ զօրավարին եւ սուրբ հայրապետին Իսահակայ. ի կաթողիկոսութեան տեառն Կիրակոսի եւ տէր Զաքարիայի, եւ մերոյս առաջնորդի սուրբ ուխտիս Վարագայ` Յոհաննէս եպիսկոպոսի եւ Զաքարիա վարդապետի. ի թագաւորութեան Ջհանշայի, որ յայսմ ամի էառ զանառիկ քաղաքն զԲաղդատն: Եւ յայսմ ամի եղեւ վախճան տիեզերալոյս եւ մեծ րաբունապե[տին \ \ \

 

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ ՔԵՐԱԿԱՆԱԿԱՆ ՆԻՒԹԵՐԻ

Երեւան 7117

 

Խմբագրող Թովմա Մեծոփեցի

 

ա

Արդ, յերես անկեալ աղաչեմ զքրիստոսակիր եղբարքդ եւ զբաղձալի ուսումնասէր մանկունքդ եկեղեցոյ, որք հանդիպիք նորընծայ աստուածային պարգեւաց գրոյս, յիշեսջիք ի բարին Քրիստոս զճգնաւորն զԿիրակոսն` կենդանաթաղ գերեզմանին Գրիգորի Լուսաւորչին Վիրապայ, որ եբեր զգիրս զայս ի Հայս ի Կաֆա քաղաքէն: Եւ ես` մեղապարտս ի մանկունս եկեղեցոյ սուտանուն վարդապետս Թովմա` առաջնորդ սուրբ ուխտիս Մեծոփայ, վերստին սրբագրեցի զսա:

Եւ ետու գրել զսա հոգեւոր որդոյ իմոյ Յովանէս սարկաւագի Արճիշեցոյ: Որք աւգտիք ի սմանէ սակս մասին ինչ պատահելով` ուղիղ սրտիւ աստուածողորմի ասացէք մեզ եւ ծնաւղաց մերոց, եւ աստուած ձեզ ողորմեսցի, ամէն:

Բայց դուք ընկալարուք զսա իբրեւ զտախտակն Մովսիսի եւ զաւետարանն Քրիստոսի. եւ մի ոք պախարակեսցէ զսա, զի ի վաղուց ժամանակաց նախատանս կրէաք յազգաց քրիստոնէից եւ այսօր ետ զսա աստուծոյ ի ձեռս մեր. եւ որ ոչ ընդունի զսա` պատասխանի ինքն տացէ Քրիստոսի աստուծոյ մերոյ:

 

բ

Գրիչ Յովանէս Արճիշեցի

 

Զանպիտան եւ զսուտանուն գրիչ զՅովանէս յիշեցէք ի Քրիստոս, եւ զծնողսն իմ ըստ մարմնոյ զՄկրտիչ քահանայ, որ ստացաւ զսայ ի վայելումն անձին իւրոյ: Զոր տէր աստուածն մեր տացէ վայելել նմա զսայ ընդ երկայն աւուրբք, եւ զմայրն իմ յիշեցէք ի Քրիստոս, որ անչափ աշխատեցան վասն իմ:

 

ԱՂՕԹԱՄԱՏՈՅՑ

Երեւան 5212, ՀԱ 1927, էջ 38-39

 

Խմբագրող Թովմա Մեծոփեցի

 

… Արդ, ես` մեղապարտ ի մանկունս եկեղեցւոյ` նուաստ վարդապետս Թովմա` ի յերկրէ Քաջբերունեաց, ի յուխտէ սուրբ Աստուածածնին, որ այժմ Մեծոփայ վանք վերաձայնի, սրբագրեցի զԱղօթամատոյցս յընտիր յընտիր աւրինակաց յաստուածաբան վարդապետացն եւ հոգիընկալ մերոյ ազգիս թարգմանչացն, հրամանաւ սուրբ եւ երջանիկ վարժապետացն մերոց եւ համշիրակ հարազատ հոգեւոր եղբարց: Եւ բաժանեցի յիններորդ աստիճան զաղօթս հասարակաց` դիւրահաս եւ դիւրագիւտ ամենայն իմաստուն մտաց, եւ թողաք բարի յիշատակ զինուորեալ եկեղեցւոյս մեր Հայաստանեայց, ի փառս անմահ թագաւորին Քրիստոսի եւ ի լուսաւորութիւն պայծառութեան հոգեւոր որդոցդ աստուծոյ` գրոց աշակերտեալ անձանց եւ քահանայական դասուց միանձանց, ամէն:

Արդ, յերեսս անկեալ պաղատիմ աղաչանաւք եւ արտասուալից դիմօք, կողկողագին պաղատանաւք քրիստոսակիր մանկանց Սիոնի, որք գաղափարէք կամ ուսանել կամիք, եւ կամ սակս մասին սմայ պատահիք, յաւժարութեամբ, առանց երկբայութեան եւ տարակուսի, ընդօրինակէք եւ մեզ ի սուրբ յաղաւթս ձեր յիշեցէք, եւ բազմավէր եւ թարախալից հոգւոյ եւ մարմնոյ իմոյ ի տեառնէ աստուծոյ թողութիւն մեղաց խնդրեցէք:

Արդ, ես յետինս ի կարգաւորաց եւ անզեղջս ի մարդկանէ ազանց գրեցի զսա ձեռամբ իմով` ես Թումայ վարդապետս, յիշատակ հոգւոյ իմոյ եւ ծնողացն եւ ազգականացն, ամէն: Բայցաղաչեմ զիմաստուն գաղափարողսդ զնկարագիր բանիցն մի այլափոխէք, զի բաւական է, որ ինչ փոխեալ եղեւ ի բազում աւրինակաց:

 

ԱՂՕԹԱԳԻՐՔ

Երեւան 744

 

Գրիչ Մկրտիչ

 

… Արդ, ես ունայնս ի բարեաց եւ լցեալս ի չարեաց սուտանուն վարդապետս ցանկացեալ եղէ աստուածային գանձիս եւ անգին մարգարտիս: Եւ մեծաւ տենչմամբ եւ եռափափակ սիրով խնդրեցի ի վեհագոյն պետէն իմմէ եւ ի րաբունապետէն Թումայի, որ փայլէ ի   յաւուրս մեր իբրեւ արեգակն ի մեջաւրէի յազգս Հայոց եւ յերկիրս Քաջբերունի, ի հրաշափառ սուրբ ուխտս Մեծոփայ: Որ եւ սա նորոգեաց զաղօթնիս, որ էր ծեքեալ եւ եղծեալ ի սղալագիր գրչաց եւ անմիտ արանց: Զոր հոգ յանձին տարեալ, ըստ իւրում իմաստութեամբ եւ տւեալ շնորհացն, եւ յաւժընդակութեամբ հոգւոյն սրբոյ կատարեաց` զսղալն ուղղելով, եւ զաւելորդն բառնալով, եւ զպակասն լնլով, եւ եթող գանձ անկողոպտելի եւ յիշատակ բարի ի սուրբ եկեղեցի, յորոյ յիշատակն աւրհնութեամբ եղիցի: 

Զոր եւ ես ան\\պիտանս, բազում անգամ աղաչեցի, զի մատամբ իւրով գրեսցէ, եւ վասն բնածին բարուցն իւր, զոր պարգեւեալ էր հոգին աստուած, ձեռն ի գործ արկեալ եւ վասն անկյարմար նիւթոյն ոչ յաջողեցաւ, ետ գրել ձեռնասուն աշակերտին իւրոյ հոմանուն Թումայի:

 

ԳԻՐՔ ՀԱՐՑՄԱՆՑ ԳՐԻԳՈՐԻ ՏԱԹԵՒԱՑՒՈՅ

«Արձագանք», 1888, #6, էջ 75

 

Գրիչ Գորգ

 

Արդ, յերեսս անկեալ աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք սուրբ գրոյս կարդալով կամ աւրինակելով, յիշեցէք յերկնաթռիչ յաղաւթս ձեր զիս` զփարթամացեալս մեղաւք եւ զծնաւղսն իմ, եւ սխալանաց եւ ամենայն պակասութեան անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այս էր, եւ գահոյքն թափուր էին ի թագաւորէ …:

 

բ

 

… Գրեցաւ աստուածային գանձարանս, որ կոչի Հարցմունք Գրիգորի վեհիմաստ հռետորի քաջ իմաստասիրի եւ վարդապետի Հայոց, մանաւանդ ախոյանի ուղղադաւանիցն եւ ընդդիմի հարկանող չարափառացն դասուց, առ դուրս սուրբ Աստուածածնիս եւ նախավկայիս Քրիստոսի սուրբ Ստեփան[ոս]ի, ձեռամբ բազմամեղ անձին Գորգի, ի վայելւմն մանկանց Սիոնի …: Յիշեցէք ի մեղսաքաւիչ յաղաւթս ձեր ստացող սորա [զԲարդողիմէոս աբեղայ, եւ զքեռին սորայ զԱստուածատուր հէրպետն սուրբ Առաքելոցս, եւ զծնաւղք սորա` զԲուրթէլ, եւ զմայրն Սըթլայհալ, եւ զեղբայրն զԲարունակ, եւ զքոյրն զԱսանխութլուն, եւ զիւր որդիքն զԿարապետն եւ զՀայրապետ սարկաւագն …]:

Այլ արդ, անարգս ի սեռս մարդկային ազգի` անպիտանս եւ անարժանս ի մանկունս եկեղեցւոյ ոչ թէ վասն գրչութեան արհեստից   եւ կամ յարագութիւն մտաց եւ յորդորումն մատանց բուռն հարաք ի հանճարիմաստ եւ ի բազմայեղ մատեանս, այլ վասն սիրոյ եւ հրամանաց գերապայծ[առ] եւ երանաշնորհ եւ պանծալի րաբունապետիս մերոյ Թումայի քաջ հռետորի, զի բազում անգամ թղթով եւ պատգամաւ առաքէր. եւ մէք հարկեցաք` ըստ տգէտ եւ ըստ փանաքի անզօրութեան մերում աւարտեցաք: Այլ եւ համշիրաք եղբայրս մեր Գրիգոր, եւ սա եւս առաւել խնդրէր, վասն զի Գ (3) հետ յայլ ոք ետ եւ ոչ առին յանձն …: Եւ մեք վասն եղբայրական գթոյ սորա եւ սրբասէր եւ մաքուր անձին եւ բաղձանաց սրտին կատարեցաք զհայցելիս սորա …:

 

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԿԱԹՈՂԻԿԷԻՑ ԹՂԹՈՑ ՍԱՐԳՍԻ ՇՆՈՐՀԱԼՒՈՅ

Կիպրոս կղզի, Նիկոսիա, Մ. Տ. Մ

 

Գրիչ Ստեփաննոս

 

[Գրեցաւ] յանապատիս, որ կոչի Ձորոյբերդ, ընդ հովանեաւ սուրբ մաւրս Կաթուղիկէի եւ սորբ Աստուածածնի եւ սուրբ վկային Մինայի … ստացաւ Ստեփանոս քահանայ …:

Յիշեցէք Շահնշահին եւ քուերցն, եւ ամենայն ազգականացն մերոց … նաեւ զերջանիկ վարդապետն` զԹումա Մեծոփեցին, եւ զայլ վարդապետքն, որ յորդորեցին զմեզ եւ աւգնական եղեն եւ ուղարկեցին յԵրուսաղէմ, այլ եւ զԿարապետ վարդապետն` զխոստովանահայրն, … եւ զերջանիկ հոգեւոր հայրն մեր` զտէր Սարգիս եպիսկոպոսն Կոռիկոսու, … եւ զՂազար վարդապետն եւ զՍարգիս կրաւնաւոր քահանայ, եւ զՅովաննէս եւ զԱւշին դպիր` որ կրկին աշխատեցան ի յուղորդելն եւ ի ծաղկելն … եւ զխոճա Խտրշէն, որ յորդորեաց եւ օգնական եղեւ զարդարելոյն …:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Փիրղ. Նօտ., էջ 153, Վան, Էրէրին գիւղ

 

Հեղինակ` գրիչ Խալիֆայ

Վայր` Արճէշ

 

Փառք … որ ետ կարողութիւն տկար Խալիֆայ քահանային հասանել յաւարտ [գրոյս] …: Արդ, գրեցաւ ի թուականիս Հայոց ՊՂԵ (1446), ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին, եւ Գէորգեայ զօրավարին եւ սուրբ Յակոբ հայրապետին ի քաղաքս Արճէշ կոչեցեալ, ի հայրապետութեան տեառն Կիրակոսի եւ յառաջնորդութեան քաջ րաբունապետացն Թումայ վարդապետի եւ Կարապետ վարդապետի, որոց յիշատակ նոցին օրհնութեամբ եղիցի …: Զստացող սուրբ գրոցս` զԱբրահամ կրօնաւորն եւ զհօրեղբայրն իւր զՎարդան վարդապետն եւ զԵղիա սարկաւագն յիշեցէք ի տէր:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Փիրղ. Նօտ., էջ 148-151, Երզնկայի ս. Կիրակոս վանք

 

Հեղինակ` գրիչ Սարգիս

Վայր` Երզնկայ

 

… Եւ ետ զսա [Ներսէս երէցն] ի վանքն Նոր-Գեղկայ, ի դուռն սուրբ Կիրակոսի, յիշատակ անջինջ հոգւոյ իւրոյ …: Այլ եւ աղաչեմ յիշել ի տէր զերջանիկ վարդապետն` զքաղցարձայն փիլիսոփայն զՅովհաննէս` զխարազանազգեաց ճգնաւորն` զառաջնորդ վանացս սուրբ Կիրակոսի, որ կամակից եւ պատճառ եղեւ գրոցս գրելոյ եւ յորդորող այսմ հոգեւոր գործոյ, եւ զՅովաննէս աբեղայն` զեղբօրորդին իւր, եւ զՅովաննէս աբեղայն` զհոգեւոր սիրեցեալ որդին իւր, եւ զայլ ամենայն աբեղայքն եւ զմիաբանք վանացս: Դարձեալ, աղաչեմ յիշել ի տէր զգրողք գրոցս զՄինաս սարկաւագն, որ զառաջքն գրեաց ԺԶ (16) տետր, եւ զԵրեմիայ աբեղայն, որ Ժ (10) տետր գրեաց, եւ զտէր Խաչատուր վարպետն, որ Ը (8) տետր գրեաց, եւ զՅովաննէս վարդապետն, որ Ա (1) տետր գրեաց, եւ զիւր աշակերտքն` զԱստուածատուր աբեղայն, որ Զ (6) տետր գրեաց, եւ զԱւետիք աբեղայն, որ Դ (4) տետր գրեաց: Եւ ես` բազմամեղ եւ անիմաստ Սարգիս, որ զԴ (4) տետրակ` ի վերջք գրոցս գրեցի եւ զցանկն ի յառաջքն, նաեւ զՄարկոս աբեղայն, որ Դ (4) տետր գրեաց, եւ Ներսէս աբեղայն, որ Ա (1) տետր գրեաց: Եւ այսոր պատճառն` մին վասն ժամանակիս, եւ մին, զի օրինակն հատեալ եղեւ, եւ այլք ոմանք զնոյն գիրքս գրէին, եւ մին վասն ջերմ սիրոյն, զոր ունէր Ներսէս քահանայն: Այ եւ աղաչեմ յիշել ի տէր աստուած զտէր Խաչատուրն, որ ետ զօրինակն Մինաս սարկաւագին, գրեց զԴ (4) ասոյն, եւ զայլն տէր Գրիգոր Կարպեցին ետ …:

Եւ զի գրեցաւ սա ի ՊՂԵ (1446) ամի թուականիս Աբեթականի, ի դառն եւ յանբարի ժամանակիս, որ վասն ծովացեալ մեղաց իմոց խստացաւ սիրտ իշխանին Եզնկա քաղաքիս «եւ արար խորհուրդ ընդ դանուշմանսն, զի քակեսցեն զեկեղեցիսն` զքաղաքիս եւ զգեղորէիցն, նաեւ զվանորայս: Եւ ինքն էլ բազում զօրօք եւ գնաց ի վերայ Կամխայ բերդին, եւ բան տուեալ էր մօլնանուն, թէ յորժամ զբերդն առնու` առհասարակ զԲ (2) երկրիս զեկեղեցիքն քակեսցեն …: Իսկ միածին որդին աստուած ոչ արար անտես զգնեալքս պատուական եւ սուրբ արեամբն իւրով, այլ գթացեալ փրկեաց զեկեղեցիս քրիստոնէից: Մինչ զի ակներեւ տեսեալ էր իշխանն զսուրբ Սարգիս սպիտակ երիվարօք եւ այլ սուրբք ընդ նմա, որ փութացուցանէին զնա երթալ ի բերդն` զի առցէ: Եւ նա եկեալ մերձ ի բերդն ի գիշերի եւ կապեաց իւրովի զպարանն ի պարանոցն իւր, որք քարշեցին զնա ի վեր եւ արկին ի բանտ: Եւ զօրքն եկեալ փախստական ի քաղաքս` ընդունեցան զորդին նորա իւրեանց պարոն, եւ դարձեալ կրկին արարին զառաջին խորհուրդն քակելոյ զեկեղեցիսն:

Եւ յաւուրս յայնոսիկ, իբրեւ յետ ամսոյ միոյ, եղբայր իշխանին ՇեխՀասանայ եկն յօտար երկրէ եւ եմուտ ի քաղաքս Ի (20) արամբ, եւ տեսեալ զկապուտն, որ ի գլուխն քրիստոնէից եւ զնեղութիւնս, ելեալ այն Ի (20) արամբն, եւ գնացեալ ի դուռն պալատին, եւ կալեալ զորդի իշխանին` ինքնին տիրեաց քաղաքիս: Եւ հրաման արար, զի քրիստոնեայքն զկապուտն ի գլխոյ իւրեանց ձգեսցեն եւ համարձակ զօրէնս իւրեանց կատարեսցեն:

Եւ յետ աւուրց ինչ Կամխայ բերդի պարոնն եհան զՇեխ-Հասան եւ արձակեաց, եւ մօլնանին այս քաղաքիս դարձեալ թուղթ յուղարկեցին ի ծածուկ առ նա, զի եկեսցէ ի քաղաքս, եւ նոքա կոտորեսցեն զդուռն եւ առցեն ի ներս, եւ սպանցեն զեղբայր նորա, եւ զառաջին խորհուրդն կատարեսցեն: Իսկ եղբայր նորա Մահմուտ պարոնն իմացեալ զայս, եւ ըմբռնեաց զամենեսեան` զգլխաւոր մօլնան կախեաց եւ զայլ բազումս չարաչար տանջեաց, զինչս եւ զապրանք նոցա էառ, եւ յայլ երկիր վտարեաց:

Եւ յետ սակաւ աւուրց ելեալ Շեխ-Հասանն ի Կամխայ` երթայր յերկիրն իւր ի Դերջան. եւ եղբայր նորա իմացեալ առաքեաց զօրս եւ կալաւ զնա եւ եդ ի բանտ երկաթի կապանօք. եւ խաղաղացաւ նոցա չար խորհուրդ … եւ կատարեցաւ բանն Դաւթի, թէ` Գուբն, զոր փորեցին եւ պեղեցին` ինքեանք անկան ի խորխորատն, զոր գործեցին:

… Գործեցաւ այս ի յեղանակէն աշնան մինչեւ ի յեղանակն գարնան. իսկ ի գալ եղանակին ամարան եկն ի վերայ քաղաքիս եղբօրորդի Մահմուտ պարոնին … Ճիհանկիրն բազում եւ շատ զօրօք, եւ խսարեաց զքաղաքս ամսոյ ԻԷ (27)-էն մինչեւ յօգոստոս Ժ (10): Եւ քար եւ քանդ արար զերկիրս Եկեղեաց, եւ գեղորայսն զամէն այրեց, եւ ելեալ յերկրէս յայլ շրջակայ գաւառսն` զամենայն աւերէ: Իսկ մարդիկ երկրիս յօտար երկիր վտարեցան, մինչ զի անբնակ եղեւ երկիրս ի մարդկանէ, եւ դեռ յայս ալեաց միջի կամք իբրեւ զնաւ բեկեալ, եւ թէ զինչ լինելոց է յառաջիկայն` աստուծոյ է գիտելի:

Արդ. մի ոք իշխեսցէ հանել զսուրբ մատեանս …: Իսկ եկեղեցպան եւ այլ աբեղայքդ սուրբ Կիրակոսի վանացդ` խնամ տարէք գրոցս, զի ի ժամանակի փախստեան կամ խռովութեան զգիրքս ի քաղաք տարէք եւ պահեցէք, եւ ի ժամանակի խաղաղութեան [բերէք ի վանս] եւ ընթերցէք, եւ մի ախեալ եւ փակեալ պահէք, զի գիրք փակեալ կուռք են …:

 

բ

 

Ո՜վ դառն ժամանակիս, զի զօրք բազում պաշարեալ են զքաղաքըն Եզնկայ:

Ո՜վ եղբայր, անմեղադիր լեր խոշորութեան եւ սխալանաց գրոյս, մին` զի անարհեստ էի ի գործ իրիս, եւ մին` զի ի խսար էաք եւ ի տրտմութիւն, զի ամենայն գեղորայս Եզնկոյ եւ զվանորայսն, անեւ զմիաբանքն այրեցին հրով, այլ եւ զվաստակն եւ այգիքն եւ զամենայն ինչ զոր կերան եւ առին, զոր առ ոտն կոխեցին, եւ տարակուսեալ էաք:

 

գ

 

Ո՜վ եղբարք, անմեղադիր լերուք խոշորութեան եւ սխալանաց գրոյս, զի յահ եւ ի փախ էաք «եւ մարդիկ երկրիս ամենեքեան յօտար երկիր վտարեցան, եւ երկիրս մնաց անբնակ:

Զստացող գրոյս զՆերսէս քահանայն յիշեցէք ի բարին «նաեւ զհեզահոգի նկարող սորա` զՍամուէլ վարդապետն, ամէն:

 

ՃԱՇՈՑ

Կ. Պօլիս, Անտոնեան վանք. 6, Մ. Տ. Մ

 

Ծաղկող եւ կազմող Գրիգոր եպսկ. Հասընքեֆոյ

Վայր` Արապկիր

 

Արդ, գրեցաւ … ձեռամբ գրչի Մինաս սարկաւագի, ի յերկիրն Արապկերոյ, ի մեծ հռաչակաւոր ուխտն Փրկչին, զոր տէր ի կերպարանըս երեւեալ եզին եղջերաւորի Ապլակիտոսի, եւ խաչս առ նա նմանի յեղջեւրսն, եւ եղեալ ձայն ի խաչէն առ Ապլակիտոս եւ ասէ` Զի՞ հալածես զիս: Եւ նա … մկրտեցաւ ամենայն տամբ իւրով եւ անուանեցաւ Ստաթէոս, եւ շինեաց զտեղին վանս հռչակաւոր եւ անուանեաց Փրկչի վանք …:

Աւարտեաց սուրբ գիրքս … ի թուականութեանս Հայոց տումարի ՊՂԵ (1446) ամի, ի հայրապետութեան Կիւլիկեցւոյ տէր Կարապետի եւ ի թագաւորութեան Եգիպտոսի սուլթան Տահիրի, ազգին մահմեդականի:

Արդ, ես Գրիգոր եպիսկոպոս Հասընքէֆոյ ետու գրել զգիրքս քըւերորդւոյն իմոյ Մինաս սարկաւագին, եւ ծաղկեցի եւ կապեցի ձեռամբ իմով, եւ ետու տէր Կարապետ կաթողիկոսին:

 

բ

Ստացող՝ Կարապետ կաթողիկոս

 

Փառք … տէր Կարապետ կաթողիկոս ամենայն Հայոց … կրկին նորոգեալ զաթոռ մայրաքաղաքիս Կիւլիկոյ … եւ պատրիարգ առաքելաշնորհ սուրբ աթոռոյս` հաստատեալ ի յաստուածաբնակ սուրբ ուխտըս տէր Պօղոսի, որ կայ հարաւակողմն քաղաքիս Սըսոյ, ընդ հովանեաւ Վանկոյ սուրբ նշանիս …: Ստացաւ զսուրբ մատեանս … յիշատակ [իւր], եւ եղբաւրն պարոն Առաքելին, եւ եղբաւրորդոյն տէր Գրիգորին: {Այնուհետեւ նկարագրված է, որ գտել է Լուսաւորչի կորած աջը, հաստատել Սսոյ աթոռը, ուխտ է գնացել Երուսաղէմ, որտեղ Հայոց վանքն ազատել է պարտքից. գնացել է նաեւ Եգիպտոս}:

 

ՃԱՇՈՑ

Բ. Կիւլէսէրեան, Ցուցակ Անկիւրիոյ, 308, սիւն. 1296

 

Ստացող` Թովմա Մեծոփացի

Վայր` Մեծոփայ վանք

 

ա

 

  Արդ, յերեսս անկեալ պաղատիմ քրիստոսասէր քահանայիցդ եւ աստուածապատիւ պաշտաւնէիցդ, որք կարդայք կամ ընթեռնուք ի մեծի եւ ի հրաշափառ տաւնիս, յիշեսջիք ի սուրբ եւ ի մաքուր յաղօթս ձեր զստացաւղ աստուածային կտակիս` զմեղապարտս ի մանկունս եկեղեցւոյ` զառաջնորդս սուտ` աստուածաբնակ անապատիս Աստուածածանի, որ այժմ Մեծոփայ վանք վերաձայնի` զվարդապետս Թումա, եւ զորդեակս իմ զՅովհանէս եպիսկոպոս, եւ զաստուածապաշտ ծնաւղքն մեր` զՍտեփանոս եւ զՍիմէոն քահանայն, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն մեր, եւ աստուածողորմի ասացէք մեզ, եւ Քրիստոս աստուած ձեզ ողորմեսցի եւ տացէ ձեզ թողութիւն մեղաց եւ քաւութիւն յանցանաց, ամէն:

 

բ

 

  Քրիստոս, որդի աստուծոյ, անարատ ծնողի քո բարեխաւսութեամբ եւ ամենայն ընտրելոցն քոց, զցաւղ շնորհեաց ողորմութեան քոյ ցաւղեա ի յոգի եւ մարմին ստացողի գրոցս` Յովհանէս արհեպիսկոպոսին, եւ ծնողաց նորին` Սիմէոն քահանային եւ Մերեթին:

 

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԿԱԹՈՂԻԿԵԱՅ ԹՂԹՈՑՆ ՍԱՐԳՍԻ ՇՆՈՐՀԱԼԻՈՅ

Երեւան 6120

 

ա

 

Ոմն` Ոհանէս

 

  Զաղքատս կրկին կենօք զՈհանէս սպասաւոր բանի յաղօթս յիշել աղաչեմ:

 

բ

 

Վերջին ստացող` Թովմա Մեծոփեցի

 

  Ընդ առաջին աշխատողացն եւ վերջին ստացողս զպիտականուն վարդապետս Թովմա աղաչեմ յիշել ի տէր հանդերձ ծնողաւք կրկնակի, եւ ամենայն արեան մերձաւորաւք, եւ Քրիստոս որդին աստուածոյ զձեզ յիշէ իւր միւս անգամ գալստեանն, ամէն:

 

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Երեւան 744

 

Գրիչ` Մկրտիչ վարդապետ

Վայր` Մեծոփայ վանք

 

ա

 

Արդ` ես ունայնս ի բարեաց եւ լցեալս ի չարեաց Մկրտի սուտանուն վարդապետս ցանկացեալ եղէ աստուածաին գանձիս եւ անգին մարգարտիս, եւ մեծաւ տենչմամբ եւ եռափափակ սիրով խնդրեցի ի վեհագոյն պետէն իմմէ եւ ի րաբունապետէն Թումայի, որ փայլէ ի յաւուրս մեր իբրեւ արեգակն ի մեջաւրէի յազգս Հայոց, ի յերկիրս Քաջբերունի` ի հրաշափառ սուրբ ուխտս Մեծոփայ: Որ եւ սա նորոգեաց զաղօթնիս, որ էր ծեքեալ եւ եղծեալ ի սղալագիր գրչաց եւ անմիտ արանց, զոր հոգ յանձին տարեալ ըստ սրում իմաստութեամք եւ արեալ շնորհացն եւ յաւժնդակութեամբ հոգւոյն սրբոյն կատարաց` զսղալն եւ զաւելորդն բառնալով եւ զպակասն լնլով. եւ եթող գանձ անկողոպտելի եւ յիշատակ բարի ի սուրբ եկեղեցի, յորոյ յիշատակն աւրհնութեամբ եղիցի:

  Զոր եւ ես ան||պիտանս բազում անգամ աղաչեցի, զի մատամբ իւրով գրեսցէ: Եւ վասն բնածին բարուցն իւր, զոր պարգեւեալ էր հոգին աստուած, ձեռնի ի գործ արկեալ եւ վասն անկ յարմար նիւթոյն ոչ յաջողեցաւ` ետ գրել ձեռնասուն աշակերտին իւրոյ` հոմանուն Թումայի:

 

բ

 

  Քրիստոս աստուած… ողորմեա ստացողի սուրբ գրոցս` Յովաննէս արհեպիսկոպոսի, եւ ծնաւղաց իւրոց` հանգուցելոցն ի Քրիստոս Սիմէոն քահանային եւ Մերեթին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրոց, ամէն:

Այլ եւ երջանիկ հաւրս մերոյ` Թովմա վարդապետին, եւ եղբարց իւրոց պարոն ԳօրգիՄելիքին, եւ Յովհաննէս քահանային, Յովանիսին, Ռստակիսին, Ամիր-Մելիքին եւ Սօլթանշին, եւ աստուած ձեզ:

 

ՃԱՇՈՑ

Ղ. Ալիշան «Հայապատում», Բ, էջ 575

 

Գրիչ` Մինաս

Վայր` Արապկերոյ երկիր, Փրկչի վանք

 

Որք աստուծոյ եւ աստուածայնոցն են ցանկացողք եւ հետեւողք, եւ յառ ի նմանէ աստուածաբաշխ իմաստից ճաշակեալք, յամենայն աշխար հազբօս խաբէապատիր հոգոց բարեաւ մնալ ասացեալք. որպէս եւ ամենայն դասք սրբազանիցն ընտրեալք սուրբք, որք զաշխարհ եւ զամենայն ինչ որ յաշխարհիս առ ոչինչ համարացան յաչս իւրեանց, այլ միշտ զվերինն խորհելով` ուր Քրիստոս ընդ աջմէ հօր… Որոց եւ նմանող, ընթացող եւ հետեւող, տինա յաւէտ մի ի նոցանէ տեսանեմք այսաւր զպատուեալս յատուածայինսն գերալրապէս եւ ի մարդկայինս արժանապէս` զիսկապէս հետեւողս աստուծոյ եւ աստուածայնոցն, զառաւելեաս յամենայն առաքինական եւ ի սրբացնական վարս, վեհագոյն գտեալ ամենայն համացեղից եղբարց` տէր Կարապետ կաթողիկոս ամենայն Հայոց: Որ եւ փառաց արժանաւոր գտեալ եւ անուն բարի ստացեալ եւ գործս հրաշազանս կատարեալ, որով աստուած հայր փառաւորեալ, եւ դթագն արքայական սուրբ արփիաւորչին մերոյ ի գլուխ եդեալ եւ հրաշալի պատուով պսակեալ, եւ յաջորդ սուրբ Լուսաւորչին ձաթոռ հաստատեալ, եւ վերստին կրկին նորոգեալ զաթոռ մայրաքաղաքիս Կիւլիկոյ. եւ զհետ հետոց նախնեաց ընթացեալ, մաքրազարդ այցելուս եւ պատրիարք առաքելաշնորհ սուրբ աթոռոյս, հաստատեալ ի յաստուածաբնակ սուրբ ուխտս տէր Պաւղոսի, որ կայ ի հարաւակողմն քաղաքիս Սսոյ, ընդ հովանեաւ Վանկոյ սուրբ Նշանիս, եւ սուրբ աջոյն Գրիգորի մեր լուսաւորին, եւ մաւրն տիրամաւր Աստուածածանին` Աննայի, յորոյ անուն կառուցեալ կայ եկեղեցի: Զոր նախնեացն հետեւող գտեալ պատրիարք տէր Կարապետ, հանճարեղ եւ կորովամիտ, քաջ հռետոր եւ վարդապետ աստուածաբան, անտարակոյս գիտող եւ խոհեմ, մեկնաւղ հին եւ նոր աստուածաշունչ կտակարանաց, մանաւանդ առնող եւ ուսուցանող, տեառն իւրում նմանելով եւ զարծաթն ի հոգեւոր սեղանս արկանելով: Սա աստուածարեալ այրս` տէր Կարապետ կաթողիկոս` ի վարեա իւր անբաւ բարեաց անմոռանալի յիշատակացն, մանաւանդ տանն աստուծոյ եւ նորին սպասուցն զարդարմանց, ստացաւ զսուրբ մատեանս աստուածային, որ Տարեգիր կոչի յիշատակ իւր, եւ ծնողաց իւրոց, եւ եղբօրն պարոն Առաքելին, եւ եղբաւրորդոյն տէր Գրիգորին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրոց:

Արդ, այս երջանիկ հայրապետս տէր Կարապետ կաթողիկոս` եկեալ ի Թօխատոյ եւ վերստին հաստատեաց զսուրբ աթոռս Լուսաւորչին ի մայրաքաղաքս Կիւլիկիոյ, զոր Ե (5) ամ խափանեալ մնաց վասն անյայտ լինելոյ սուրբ Աջին մերոյ լուսաւորին. եւ յետոյ գտեալ նորոգեաց զսուրբ աթոռս. եւ եկեալ գնաց յԵրուսաղէմ, եւ երկրպագեաց սուրբ տեղաց տնօրինականացն Քրիստոսի, եւ տեսեալ զամենայն պակասութիւն Հայոց վանացն սրբոյն Յակոբայ, զի յայնմ ժամանակի եկեղեցին Հայոց սուրբ Յակոբ ի ներքեւ պարտուց անկեալ կայր, եւ խաչ եւ աւետարան եւ շուրջառ ի ձեռս այլազգեաց յաւանդ կային: Եւ անտի ելեալ տէր Կարապետ կաթողիկոսն գնացեալ էջ յԵգիպտոս` առ սուլտան Տահիրն, եւ մեծարեալ պատուցաւ ի նմանէ. եւ առեալ խիլայս մեծագինս եւ պարգեւս մեծամեծս, որպէս օրէն է թագաւորաց` տալ պարգեւս մեծամեծ ըստ արժանեարն: Եւ եկեալ կրկին յԵրուսաղէմ, եւ աղատեաց զեկեղեցին ի պարտուց, եւ զսբութիւնսն ի յանաւրինաց: Եւ անտի եկեալ սեփականեաց զսուրբ թոռս Կիւլիկեցւոց, ի սուրբ ուխտս տէր Պիւղոսի, զոր տէր աստուած վայել տացէ նմա զաթոռ եւ զաստուածաշունչ գիրքս, եւ անջինջ յիշատակ պահեսցէ նմա, եւ ծնողաց իւրոց, եւ եղբարցն պարոն Առաքելին, եւ եղբաւրորդոյն տէր Գրիգորին, ամէն:

Արդ, գրեցաւ սուրբ մատեանս աստուածային ձեռամբ գրչի Մինաս սարկաւագի, ի յերկիրն Արապկերոյ, ի մեծ հռչակաւոր ուխտն Փրկին, զոր տէր ի կերպարանբ երեւալ եղին եղջեեւրաւորի Ապլակիդոսի, եւ խաչ սառնանման ի յեղջիւրսն. եւ ելեալ ձեյն ի խաչէն առ Ապլակիտոս եւ ասէ. Զի հալածես զիս: Եւ նա ի տեսլէնէն զարհուրեալ դարձաւ ի տուն իւր, հաւատաց ի Քրիստոս, եւ մկրտեցաւ ամենայն իւրով, եւ անուանեցաւ Ստաթէոս, եւ շինեաց զտեղին վանս հռչակաւորս եւ անունեաց զտեղին Փրկիչին վանք: Զոր յանգ ելեալ աւարտեցաւ սուրս գիրքս ձեռամբ յոգնամեղ տումարի ՊՂԵ. (1446) ամի, ի հայրապետութեանն Կիւլիկեցւոց տէր Կարապետի, եւ ի թագաւորութեանն Եգիպտոսի սօլթան Տահիրի` ազգին մահմեդականի…

Այլ եւ յիշեսջիք ի Քրիտսոս զՄինաս սարկաւագ գծող գրոցս, եւ զծնաւղըսըն իւր զՍուլտան եւ ԽերԽաթուն, եւ զեղբարսն զՆուրադին, եւ զՅովանէս, զՅոհանէս, եւ զՇահիարն, եւ զքոյրն Թանկազիզ, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն, ամէն:

Արդ, ես Գրիգոր եպիսկոպոս Հասընքեֆոյ ետու գրել զգիրքս քըւերորդոյն իմոյ Մինաս սարկաւագին, եւ ծաղկեցի եւ կապեցի ձեռամբ իմով, եւ ետու տէր Կարապետ կաթողիկոսին:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Կոպենհագեն, Ֆ, Մակլեր, Ցուցակ, 87, էջ 178

 

Գրիչ` Առաքել

 

… Արդ, գրեցաւ հայկ Մաշթ[ոց]ս ձեռամբ յոգնամեղ եւ անար[հ]եստ գրի Առաքել անուն իրիցու: Ի թվ. ՊՂԵ, (1446), ի խնդրո Բանարգէս քահանային, որ եւ ստացաւ ի հալալ արդեանց իւրոց: