Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ԱՆՍԻԶ ԱՆՏԻՈՔԱՅ

Փիրղալեմեան, Նշխարք, Երեւան 6273, էջ 38a, 39b

Թարգմանիչ` Սմբատ Գունդստապլ

ա

Աստանօր սկիզբն առնեմք ողորմութեամբ եւ օգնականութեամբ մեծին Աստուծոյ ի գիր արկանել զսովորութիւնք եւ զԱնսիզն զպարոնութեան մայրաքաղաքին Անտիոքայ, զիր լիճ ճորտերուն եւ զպարոնացն սովորութիւնն եւ զիրաւներն` զոր ունէին առ իրար, եւ են գլուխք տասն եւ եօթն ի ցանկք ածած: Զոր խնդրեցի եւ Սմբատ ծառայ Աստուծոյ եւ գունդստապլ Հայոց, եւ որդի Կոստանդեայ, եւ եղբայր բարեպաշտ թագաւորին Հայոց Հեթմոյ եւ տէր Պապառօնին, եւ մեծազարմ իշխանաց իշխանէն եւ յարեան մերձաւորէն մերոյ ի սիր Սիմուն յԱնտաքոյ գունդուստապլէն: եւ ինքն ունէր զոր ի բրինձ Պըմընդին ժամանակ սիր Փեր Տրաւնդիլին եւ սիր Թոմաս մարաջախտն եւ այլ իմաստուն եւ գիտուն իշխանայք Անտաքոյ էին գրով հաստատել: Եւ հանգուցեալն ի Քրիստոս սիր Մանսել գունդուստապլն իւ հայրն էր առել ի նացմէ եւ իր որդոյն սիր Սիմունին պարգեւել։ Եւ ինքն վասն իմ սիրոյս եւ հաւատիս ինձ պարգեւեաց, եւ ես աշխատեցայ եւ փոխեցի ի Հայ լեզու:

Եւ արդ վասն զի սովորութեամբ այն Անսիզովն կու գնայր ազգս մեր եւ Դարպասս Հայոց, եւ սխալումն ինչ կու գայր մեզ վասն տգիտութեան եւ վտանգութիւնք ոգոց, եւ պղերգանք ինչ վասն հարցանելոյ անդ զմեծամեծ դատաստանսն: Եւ ես ուժգին տենչմամբ եւ բազում աշխատութեամբ գրի զայս եւ հալծեցայ ի փոխելն. եւ երբ փոխեցի, ես` յուղարկեցի դարձեալ յԱնտաքոյ դարպասն, որ դիմընդդիմեցին եւ հաստատեցին իրենց ձեռնգրերովն եւ վկայութեամբն` եւ ստոյգ եւ ըղորդ բան բանի:

Եւ արդ, որ կամի ճշմարտութեամբ ուղղել զԱնսիզս եւ զիրաւունքս նայ այս է ըղորդ Անսիզն Անտաքայ։ Եւ արդ, որք օգտիք կամ շահիք սովաւ, ինձ Սմբատայ մեղաց թողութիւն հայցեցէք, եւ որ վզենկիք` դուք չէք յիսնէ վզենկել, այլ ի յիրաւանցն, ես անդատապարտ եմ, եւ եթէ ոք վատ ասէ ի վզնկելոցն` նա Աստուծոյ իրաւանցն ասէ եւ ոչ ինձ:

բ

Եւ այլ շատ ի վերայ իրաւանցս կու պնդէ մարգարէն. Առ որս ես Սմբատ անարժան եւ մեղաւոր ծառայս Աստուծոյ, որդի Կոստանդեայ թագաւորահօրն Հայոց Հեթմոյ բազումս աշխատեցայ ի սա ծերացեալ մտօք ի հին եւ յանհասկանալի բառից։ Եւ ես բազում աշխատութեամբ փոխեցի զսա ի մեր հեշտալուր բառս, ի թուականութեանս Հայոց ՉԺԴ (1265), ի հայրապետութեան տեառն Կոստանդեա, եւ ի թագաւորութեան Հեթմոյ եւ որդւոյ սորա Լեւոնի:

Առ որս աղաչեմ զամենեսեան վասն սիրոյն Քրիստոսի, յիշել զմեզ եւ մեղաց թողութիւն խնդրել ի Քրիստոսէ, զի եւ դուք յիշեալ լիջիք առաջի Քրիստոսի:

Եւ արդ գրեցի զսա վասն հաստատութեան սրբոյ եկեղեցւոյ եւ վասն աշխարհի դատաւորաց եւ թագաւորաց, եւ սիրտ բանիցն առեալ ետի համառօտաբար։ Եւ աղաչեմ անմեղադիր լինել, զի աւելի քան զկարն մեր էր ձեռնարկութիւնս, եւ պարտ ու արժան համարեցաք վասն թագաւորացն գրել զիրաւունս, զի նոքա զԱստուծոյ են կարգած եւ յԱստուծոյ տեղն ի յերկրի են:

***

ԴԱՏԱՍՏԱՆԱԳԻՐ ԱՒՐԷՆՔ ԵՒ ԿԱՆՈՆՔ ԸՆԹՀԱՆՐԱԿԱՆ ԵԿԵՂԵՑԱԿԱՆԱՑ ԵՒ ԱՇԽԱՐՀԱՅՆՈՑ

Երեւան 487

Հեղինակ` Սմբատ Գունդստապլ

<6a> Հրամայէ աստուածահայրն Դաւիթ. Երանեալ են անբիծք ի ճանապարհի, եւ ոյք գնան յաւրէնս Տեառն: Երանի ոյք քննեն զվկայութիւնս նորա բոլորով սրտիւ իւրեանց խնդրեսցեն զնա, զի ոչ թէ որ գործեն զանաւրենութիւն ի փանապարհս նորա գնասցենԴու պատուիրեցեր պատուիրանս քո պահել ինձ յոյժ: Երանի թէ յաջորդեալ էին ինձ ճանապարհք իմ ի պահել ինձ զպատուիրանս քո: Յայնժամ ես ոչ ամաչէի ի զգուշանալ ինձ ի պատուիրանս քո: Խոստովան եղեց քեզ, Տէր, յուղղութիւն սրտի իմոյ, որպէս ուսայց զիրաւունս արդարութեան քո: Զիրաւունս քո պահեսցի, մի թողուք զիս մինչեւ ի սպառ: Եւ այլ շատ ի վերայ իրաւանցս կու պնդէ մարգարէն:

Առ որս ես Սմբատս որ չեմ արժան, եւ մեղաւոր ծառայս Աստուծոյ, որդի Կոստանդեա թագաւորահաւր եւ եղբայր բարեպաշտին Հեթմոյ, բազումք աշխատանաւք աշխատեցայ ի Դատաստանագիրքս ծերացեալ մտաւք եւ ձեռաւք ի հին եւ ի դժւարաբառ եւ յանհասկընալի գրոց, վասն զի այլակերպած էր եւ հեռացած ի հին Հայ բառէն ի նորոյ հայնց, որ իսկի չէին հասկնալ, եւ ոչ յօգտել գայր: Եւ բազում աշխատութեամբ փոխիցի զսա ի մեր հեշտալուր եւ ի սովորական բառս, ի թըւականութեանս Հայոց ՉԺԴ (1265) ամին` ի հայրապետութիւ Կոստանդեա եւ ի թագաւորութեանն բարեպաշտին Հեթմոյ եւ որդոյ սորա [Լեւոնին]: Առ որս աղաչեմ զամենեսին վասն սիրոյն Քրիստոսին յիշել զմեզ եւ մեղաց թողութիւն խնդրէ ի Քրիստոսէ, զի եւ դուք յիշեալ լիջիք առաջի Քրիստոսի:

Եւ արդ, գրեցի զսա վասն հաստատութեան սրբոյ եկեղեցւոյ եւ գոյանալոյ երկրի, եւ ապա վասն աշխարհական դատաստանաց եւ դատաւորաց եւ թագաւորաց, եւ զսիրտ բանիցն առեալ եդի համարաւտաբար: Զորս աղաչեմ անմեղադիր լինել իմոյ նուաստութեանս, վասն զի չէր իմ բան. եւ ձեռաւք իմովք աշխատեցայ եւ փոխեցի զսա ի չար եւ ի դառն ժամանակի:

Յառաջ պատեհ համարեցաք զվիճակեալ դատաւորացն գրել, բուն յառաջ զթագաւորացն, վասն զի յԱստուծոյ կարգեցաւ թագաւորութիւնն, եւ Աստուծոյ տեղին է համարած ի երկրի: Եւ զնոցին դատաստանն եւ զիրաւունքն գրեցաք. եւ ապա զկարգաւորացն եւ զաշխարհականացն եւ զայր[ե]ւ զկնոջ:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երուսաղէմ, 1956, Ն. Պողարեան, Ցուցակ, Զ, էջ 526-529

Գրիչ` Թորոս Ռաւսլին

Վայր` Հոռոմկլա

ա

<342a> Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն եւ միոյ աստուածութեանն Հաւր եւ Որդոյ եւ Սուրբ Յոգոյն, ամէն:

Շնորհիւ Տեառն սկսեալ եւ ողորմութեամբ նորին յանգ ելեալ աւարտեցաւ մատեանս աստուածախաւս, աստուածունակ, երկրպագելի եւ պաշտելի Սուրբ Աւետարանս, յամի եւթնհարիւրերորդի, չորեքտասներորդի (1265) թուականութեան Հայոց յաստուածապահ դղեակս Հոռոմկլայ, ընդ հովանեաւ սուրբ տաճարացս Սուրբ Փրկչին, եւ Սուրբ Աստուածածնին, եւ Սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին մերոյ, եւ բազմահաւք սրբոցս որ պաշտին աստ. ի ժամանակս աստուածասէր եւ բարեպաշտ սուրբ արքային Հեթմոյ, մեծ երեխտեւորի ամենայն Հայոց եւ ազգաց բազմաց. վասնզի խաղաղասէր էր ի Քրիստոս եւ ըստ հրամանի Փրկչին հանապազ զանձն իւր դնէր ի վերայ հաւտի իւրոյ, եւ ի հայրապետութեանն տեառն Կոստանդեայ կաթողիկոսի Հայոց, որ եւ զսուրբ վարուցն իւրոյ մաքրութեան անհամեմատ ունի զպատմութիւն: Վասնզի արդարեւ զսոսա իմանամք ողորմութիւն Աստուծոյ գտեալ ի բարկութեան եւ չարալլուկ ժամանակիս, զի դեռ եւս սուրբ քաղաքն Երուսաղէմ ի ձեռս անաւրինաց եւ ազգն Նետողաց, որ կոչին դադար, տիրեն աշխարաց եւ գաւառաց բազմաց։

Արդ, գրեցաւ սա հրամանաւ եւ ծախիւք մեծազգի եւ բարեպաշտուհի տիկնոջն տիկին Կեռանի, որ է ի շառաւեղէ սուրբ հայրապետացն Հայոց, արդարեւ ողջախոհ եւ երկեղած յԱստուծոյ, եւ դուստր պարոն Կոստանդնեայ տեառն Լամբրունին, ածեալ ի տիկնութիւնն շքեղաշուք պարոնին, պարոն Ճոֆրէ, տեառն Քարին Սարուանդոյի, որ եւ յետ փոխելոյ նորա յաստեացս, սա նստէր յայրութեան` պարապեալ աղաւթից եւ պահոց, բազում առաքինութիւնս եւ վարս պարկեշտութեան յինքն հաւաքէր, լեալ կրաւնաւոր եւ մայր պարկեշտուհի: Եւ ըստ փոփոխման քաղաքավարութեան իւրոյ, եւ զանունն փոխելով Աննա զնա կոչէին, վասնզի աղաւթասէր էր ի Քրիստոս եւ զամենայն գոյս իւր ջանայր վանաւրէից եւ մենաստանաց եւ եկեղեցեաց Աստուծոյ նուիրել եւ ամենայն բարեաց յիշատակի:

Ուստի եւ զնիւթն Սուրբ Աւետարանիս ի ձեռն աստուածահաճոյ եւ քաջակրաւն քահանային Թորոսի, եղբաւորդւոյ սուրբ կաթողիկոսին հայոց, հրամայէր գրել իմոյ անարժանութեանս Թորոսի մականուն Ռաւսլին կոչեցելոյ, որ եւ ըստ ներողութեանն Աստուծոյ եւ ըստ քաղցրութեան նոցա յանգ ելեալ աւարտեցաւ սա ըստ կարի իմոյ, զանազան նիւթաք, ընտրելագոյն ոսկով եւ երանգ երանգ գունով:

Վասն որոյ աղաչեմ զձեզ, ո՜վ աստուածասէրք, որք ժառանգէք զսա, յիշել աղաւթիւք ի Տէր զարժանաւորսն ամենայն բարեաց յիշատակի, զյառաջասացեալ անուանս, եւս եւ զստացող սուրբ Աւետարանիս` զբարեպաշտուհի կրաւնաւորն Աննա, եւ զաստուածապարգեւ շքեղաշուք որդիքն իւր, զպարոն Կոստանդին` երկեղիւն Աստուծոյ զարդարեալ եւ արժանապատուեալ, թագադիր եւ փեսայ Հեթմոյ սուրբ արքային ամենայն Հայոց, եւ զպարկեշտագեղ եւ սրբահոգի տիկինն իւր տիկին Ռիթայն` դուստր սուրբ արքային, եւ զերկոսին հարազատ եղբարսն իւր` զպարոն Սմբատն եւ զպարոն Աւշինն, բարեպեշտ իշխանք, եւ մեծաւ սիրով սիրեցեալք ի սուրբ արքայէն: Այլ եւ զամենայն նախնիս սոցա զհայրս եւ զմայրս, զեղբարս եւ զքորս, եւ զամենայն ազգայինսն սոցա, զկենդանիս եւ զհանգուցեալսն, որոց ննջեցելոցն հանգիստ եւ ողորմութիւն եւ յարութիւն կենաց պարգեւեսցէ Քրիստոս Աստուած եւ զկենդանիսն անխռով խաղաղութեամբ եւ մեծաւ յաղթութեամբ պահեսցէ յաւէտ եւ յերկար ի կամս ողորմութեան իւրոյ, եւ յետ աստեացս ընդ սուրբս եւ ընդ ընտրեալսն իւր դասեսցէ, ամէն:

Յերեսս անգեալ անարժան գրիչս, որ չեմ արժանի գրել զանուն իմ ի կարգաց անուանց, աղաչեմ զի եւ զիս արժանի համարիցէք ողորմութեան, եւ յիշեսջիք զիս եւ զծնաւղսն իմ, եւ զեղբարս եւ զքորս եւ զորդիս եւ զուսուցիչսն իմ, եւս եւ չքնաղագեղ գրիչն Կիւրակոս, եւ զամենայն երախտաւորսն իմ, ի սուրբ աղաւթս ձեր։ Եւ խոշորութեանն, եւ թէ սխալանք ինչ դիպիցի, աղաչեմ շնորհել թողութիւնԵւ Քրիստոս Աստուած ձեզ շնորհեսցէ, եւ զձեզ յիշեսցէ յիւր արքայութիւն եւ ի փառս, ամէն ամէն:

բ

Որ նուիրեաց զնիւթ տառտ

Քեզ Տէր համայնց պարգեւողի,

Կեր Աննայի քո ծառաի

Կենաց բանիդ փափագաւղի:

Զոր արարէր Տէր արժանի,

Բառնալ զկարգ ճգնաւորի,

Յորժամ փառաւք գաս հայրենի,

Ընդ սուրբ ընգալ յառագաստի:

Էնդ ի յԷէի անեղ Որդի,

Որ խոնարհեալ իջեր յերկրի,

Եւ մեզ զմատեանս աւետալի,

Ետուր աւրհնեալդ ամենայնի,

Դու Կոստանդեայ մեծ իշխանի,

Արժանացեալ թագադրաւղի,

Հայրազատաւքն իւր պանծալի,

Ընգալ ի յոյսդ անճառելի:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 9509

Գրիչ` Կիւրակոս

Վայր` Մաշկեւորի ուխտ

ա

<326a> Փառք… Գրեցաւ Սուրս Աւետարնս ի մեծահռչակ ուխտս Մաշկեւորի, ընդ հովանեաւ Սուրս Աստուածածնի եւ Սրբոյ Կարապետին, ի թուականիս ՉԺԴ (1265), ի հայրապետութեանն տեառն Կոստանդեայ եւ ի թագաւրութեանն Հեթմոյ աւծեալ ի վերայ նահանկին Կիլիկեցւոց: Եւ գրեցաւ ձեռամբ Կիւրակոսի անիմաստ գրչի, ի խնդրոյ Թեոդոսի փակակալի, վասն զի ստացաւ զսա ի յիշատակ <328b> հոգւոյ եւ ծնաւղացն եւ եղբարցն եւ ամենայն ննջեցելոցն:

Արդ, որ աւգտիք ի սմանէ ընթեռնլով կամ գաղափար առնելով թողութիւնհայցեցէք Թեոդոսի փակակալի ի վերոյ գրելոցն, ո՜վ մանկուք Վերին Սիովնի եւ քահանայք աւծմամբ Սուրբ Հոգոյն, ո՜վ լուսերամք եւ լուսազարդեալք շնորհաւք Սուրբ Հոգւոյն ո՜վ սեղանոյ Տեառն պաշտաւնեաք եւ քարոզք Երրորդութեանն եւ մշակք հոգեւորք:

Եւ աղաչեմ զամենեսեան եւ մեղուցեալս Կիւրակոս` խոշորութեաւն եւ սխալանաց չմեղադրել, զի աչքս վատել է: Բայց աւրինակս վստահ լիք, մանաւանդ ի համբայքն, զի ընտիր է որ գիտէ, եւ հայցել թողութիւն հաւր իմոյ <329a> եւ մաւր իմոյ, եւ եղբաւր իմոյ, որ սրով վախճանեցաւ, եւ ամենայնն ննջեցելոցն իմոց խնդրել թողութիւն։ Եւ Աստուած ամենեցուն առհասարակ ողորմեսցի ընդ նմին, եւ առաջնորդ տեղոյս Բարսղի բարեպաշտի եւ աստուածասիրի, եւ Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ փառք յաւիտեանս, ամէն:

բ

<329a> Յիշեսջիք եւ Մարտիրոս եղբայր Թեոդոսին, եւ զՍտեփանոս տընտեսն:

գ

<329a> Ո՜հ, [մեղա]ւք դատապարտեալ կազմաւղ սորա զԱռաքել Հնազանդենց, եւ զծնաւղսն իմ, եւ զհարազատսն իմ զԿարապետ քահանայ եւ զՊաւղոս սարկաւագ, եւ զուսուցիչն իմ զՍարգիս քահանայ՝ զհանգուցեալսն ի Քրիստոս աղաչեմ յիշել ի Տէր: Ի թվին ՉԺԴ (1265):

***

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԵՐԳՈՑ ԵՐԳՈՅ ՎԱՐԴԱՆԱՅ ԱՐԵՒԵԼՑՒՈՅ

Երեւան 4834, (1296 թ. )

Հեղինակ Վարդան Արեւելցի

Վայր` Հաղբատ

ա

<1a> Նման է արքայութիւնն երկնից գաձի ծածկելոյ յագարակի, ասէ, Տէրն, գանձուն եւ արքայութեանն, զոր գտանէ խնդրողն, եւ տալով զոր ունի` դնէ զագարակն։ Զոր ասելի է ընդ այլ ինչ եւ զամենայն առակաւոր իմաստս,, որ յաստուածաշունչ գիրս, որ է տէրունի, յորմէ ցանկացողն գնէ զիւրն տալով զբոլոր գոյսն, որ է հաւատն, զի այն է մերն ամենայն, յորոց եւ դու ճանաչիս տէրունական իր եւ անուն:

Հարազատ եղբայր մեր Կիրակոս րաբունեց պետ եւ քաղցու այն ի կիրք մեր, եւ մեծ մասն յուսոյն ի սուրբ եկեղեցի, որ եւ քում [ը]ղձիցն կցորդել հրամաեցեր ի բան եւ ի գիր շատս, զհաւատն Տեառն տալով շնորհաւք նորա կարել մեզ զմնացելն յԵրգոյ Երգոցն ի Գրիգորէ Նիւսացոյ, որ մեծն է աղբիւր եկեղեցոյ լնուլ առաջնորդութեամբ Որոգինեայ համառաւտել` եւ զԳրիգորին իսկ զբանէ, որ ի վեր գտանի, քան զկարն մեր յոյժ, Աստուծոյն միայն կարելի, եւ քումդ աղաւթից եւ յուսոյ, որ ի փշոյ եւ ի յապառաժ անապատէ ի ծերունոյ եւ յանապատ մտաց խնդրես պտուղ ի ձեռն ոչ սակաւ վաստակոց, զոր առաք յանձն ի մեծն յոյժ, վստահութեամբ չարչարիլ մարմնով եւ արդարանալ հոգով, ի քեզ տալ զգիր պարտուցն մեր, կրել միշտ առաջի Աստուծոյ եւ ջնջել անսպիապէս, եւ դու նմանեալ տանուտեառն, ճոխացիս աշակերտութեամբ արքայութեանն <1b> հանելով ի գանձէն հին ճաշակ, որ քաղցրագոյնն է, ո գիտէ եւ նոր ինչ, ընդ մեզ գոլ հաւատալ եւ զՀոգին Սուրբ Հայր եւ որով ըստ խոտմանն աւրհնելոյն յօտիեանն:

բ

<51a> … Իսկ դու եղբայր մեր մշակդ մորենէց եւ աղտաղտ անբուսաբեր վայրաց անոյշ մեզ ճաշակ, յարաժամ եւ յոյս Աստուած վարդապետ Կիրակոս, որ հարկեցուցիչ հրամանաւ եւ զուժիւն մահու քեզ ասել զմերն մերձակա, մուծէր զմեզ ի տուն գինոյ, ի իւղոյ խնձորո, եւ նռնէնէց դրախտի, շղթայից արժանաւոր ոտիւք, հայել, լսել եւ խոսել, հոտոտել, շօշափել զկեանս եւ զանմահութիւն, զգայարանաւք բիւր քանքարոյ պարտականաւք, իւրաքանչիւր մասամբ, որ անախորժելիցն էին արժանաւորք, քան զիմանալ եւ զասել մեծ էր ինձ եւ սոսկալի սակայն ոստեաք եւ առաք յոյս մեծագոյն, եթէ եւ արդ եւս եկն Տէրն եւ կոչէք, եւ ոչ զարժանաւոր ոք, այլ զմեղաւորս զիս, որ յապաշաւ միայնացեալ կենացն, այլ յանբաւ եւ յանճառ ուրախութիւն հարսանեց, զի զարմասցուցէ զերկինս եւ զերկիր, զոր սովոր է միշտ առնել, որք եւ գտանին ի գիրս յայս, Ռահաբ եւ Բաբելոն եւ Էթոպիա ի բաց եդել բնաւին զառաջին կերպարանն եւ աստուածազգեց եղել, զոր եւ դու միշտ աղաւթեսցէս, զայս լինել ի կարող եւ ի կամեցող Տեառնէն:

Եւ մեք քեզ շնորհ ունելովն շատ գոհութեամբ ձեռնարկեցաք ի յիղձս բաղձանաց հայցման քո, զձեռն յուսոյն ի Քրիստոս տալով մտաք յանհուն խորհս եւ ելաք էթէ բերաք ինչ քեզ ի վեր ցանկալի իրս, որ գտանի յայսպիսի ծովու, չունիմ ասել, Տէրն տուողն, որ ում երկրպագեսցէս յառնուլն ինչ, եւ զսղալանսն ինձ համարել` ուղղեսցես օժանդակդ ինձ յամենայնի: Սակայն զհնազանդութիւնս <51b> հատուսցէս ցայգ եւ զցերեկ անմոռաց յաղաւթս, եւ զդա նւէր տացես Սիոնի մաւրն վերնոյ, ի գաւիթս նորա ընկենլով իբրեւ զոստ մի ձիթենեաց, ո գիտէ թէ մանկունք նորա ի մտանելն առցեն եւ ցուցեն նմա ի խնդութիւնս ինքեանց եւ ի քաւութիւն մեզ բացերես զնա եւ բերկրել տեսանելով յորդիս իւր` միակցելով զմեզ ի շնորհս փեսային իւրոյ Յիսուսի եւ Հաւրն գթածի եւ Հոգոյն Սրբո ողորմածի, որում ամենայն խնդութիւն եւ ցնծութիւն եւ սէր ի սուրբս իւրս յարարածս եւ ի քեզ, եւ ի մեզ յամենայն յաւիտեանս:

գ

Գրիչ` Ի թուիս ՉԺԴ (1265)-ն եղեւ մեկնութիւն Երգո Երգոյս ի Վարդանայ ի գիտնականի տիեզերալոյս եւ յիմաստուն վարդապետէ, յաստուածամերձ սուրբ ուխտս Հաղբատա, ընդ հովանեաւ Սուրբ Նշանիս փրկութեան մերոյ արեգականս եւ հաւր եւ հաւաքողի որբութեանս մերոյ, ի պատրիարգութեան Հայոց Կոստանդեա, եւ Հեթմո պսակաւորին մերոյ, եւ յարհիեպիսկոպոսն Տէր Յովանիսի, զորս ի կամս իւր խնամեսցէ եւ ի սէրն իւր մած[աց]ուսցէ Յիսուս Քրիստոս Աստուածն մեր, բանն փեսայացել եւ հարսնազգեցել, եւ նմա փառք յօիտեանս, ամէն: