Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ ԿԵՌԱՆ ԹԱԳՈՒՀՒՈՅ

Երուսաղէմ 2563

Գրիչ` Աւետիս

<6b>

Տէր իմ Քրիստոս փրկիչ մարդկան

Եւ թագաւոր միշտ յաւիտեան,

Զարժանացեալսն ի քէն աւժդման,

ԶԼեւոն արքայն ի Հայաստան,

Եւ զթագուհին սորին Կեռան,

Որ եւ ստացաւ ըզքոյս մատեան,

Յորժամ փառաւք գաս հայրական,

Ընգալի դասս աջակողմեան:

<7a>

Եւ զՀեթում սոցին որդի,

Թագաժառանգ Հայոց սեռի,

Պահեա կենաւք երկարելի,

Հանդերձ եղբարբք իւրաւք բարի:

Եւ զծնողաց սոցին հոգի,

Իւրեանց նախնեաւքն եւ այլ զարմի,

Ընգալ ի յոյսդ ընդ գերարփի,

Եւ քեզ Տէր փառք յամենայնի:

<372b> Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն յամենայն արարածոց, երկնաւորաց եւ երկրաւորաց, յիմանալեաց եւ զգալեաց, եւ յամենայ շնչոյ եւ յամենայն եղանակաց` ի գոյից եւ յոչ գոյից, որ ծանր եւ մթացուցիչ խորհուրդս ի բաց եղեալ, ոչ յայլ ինչ քան յԱստուած եւ յաստուածայինսն խոկալ փութան բանիւք եւ արդեամք, երկրորդ զստորեւ կացեալս վարկանելով, զի պնդելիք են եւ անկայանք, եւ վերջնոյն, եւ արդարեւ անապականին բարձան բարւոյ, ի գլուխ ըստ իմաստացն զակն ոգւոյն ունելով, յորմէ ամենայն եւ որով ամենայն, զոր է տեսանել յերանուհիս այս բամբիշ, ի մաքուր աւրիորդ փեսային սուրբ, ի թագուհին Կեռան, որ զյոլով մասունս <373a> առաքինութեան կրելով յինքեան, փութա այլս ի վերայ այլոց բարդել, զի համայնիւքն պսակ բիւրակնեա յաւրինեսցէ ինքեան, եւ զանկապուտն թագ ի վերայ այսր կալցի, զի ամենագեղ վայելչութեամբ հաճոյասցի Որդւոյն Աստուծոյ:

Սոյն վասն ողջախոհ մոլորութեամբ վարէր եւ հանապազաւր կանխէր երկրպագութիւն Տեառն ի գիրկս մաւր մեր Սիովնի սրբոյ, ունկն դնէր գրոց սրբոց, եւ լուալ զբանն, եթէ` Երանի որ ունիցի զաւակ ի Սիովն, եւ ելեալ ի խնդիր իմոյ նուաստութեանս Աւետից գրչի յանձնարարեալ ստանալ զճշմարիտ զաւակս զայս, զոր հոգին թելադրեալ ի շրթունս երանեալ աւետարանչացն, խաւսել վասն անաւրէնութեան մարդացելոյ բանին, նաեւ <373b> վասն փրկութեան վարդապետութեան նորին Որդւոյն Աստուծոյ, եւ նշանաց եւ արուեստից, զոր առ մերս բնութիւն, եւ վասն իջման Հոգւոյ Սրբոյ առ ընտրեալ դասս առաքելոցն, եւ զնոսին առաքեալ քարոզս եւ աւետարանիչս տիեզերաց, եւ տալ իշխանութիւն որոց կամիցի: Եւ իմ յանկ հանեալ զսայ, ետ ի ձեռն այլում հմուտ եւ յարգի յարհեստ գրչութեան` զարդարել զսա խորանաւք եւ ծաղկաւէտ վայելչութեամբ, եւ ոսկիատիպ պայծառութեամբ, եւ ետ ի վանս, որ կոչի Ակներ:

Վասն որոյ աղաչեմ զտեսողսդ եւ զվայելողսդ սորա, յիշել սրտի մտաւք զերիցս երանեալ թագուհին զԿեռանն` զարմիւքն իւրովք կենդանեաւք` յաղաւթս ձեր, զի երկար ժամանակաւ ու <374a> ղղեսցէ զզթագոհութիւն իւր, եւ ետ ելից աստի` թագակից եւ պսակակից լիցի սուրբ թագուհեացն: Յիշեսջիք եւ զառ ի Քրիստոս հանգուցեալն զհայրն իւր զՀեթում, հանգիստ եւ ողորմութիւն շնորհելով նմա ի Տեառնէ, եւ ընդ աջեայսն իւր դասեսցէ, եւ կենդանեացն իւր աջովն իւրով պաշտպանեսցէ, փրկելով յարժանահաս նեղչաց եւ վշտաց անդորր տալով ամպրոպ խռովութեան կուտակեալ ալեացն, յորում շրջապատեալ սուզանիմք:

Արդ գրեցաւ սա ի թուականութեանս Հայկազնեա տումարիս ի ՉԻԱ (1272), ի թագաւորութեան Հայոց Լեւոնի աստուածասիրի, եւ ի հայրապետութեան Տեառն Յակովբայ:

Յիշել այժմ աղաչեմ առաջի զենման անարատ զառինն Քրիստոսի զամենայն բարեձեւութեամբ զարդարեալ <374b> զարքայն Հայոց զԼեւոն, զկենաց կցորդ եւ զբանից ընկեր, նա եւ թագակից երանուհոյն Կեռանի, երկար ժամանակաւք աշխարհավարել զթագաւորութիւնն իւր արդար իրաւամբք, եւ ետ աստի ելից ընկալցի զերկնային խորանսն թագաւորել ի նմա ընդ սրբոց թագաւորացն Թէոդոսի եւ Կոստանդիանոսի: Նա եւ զծիրանածին որդեակն իւրեանց զՀեթում, զի հասցէ ի չափ հասակի կատարմն, եւ աջն աստուածային ի վերայ սորա լիցի, ի նստել ի տան եւ ի գնալ ի ճանապարհի, ի ննջել եւ ի յառնել, ժառանգել զթագն հայրենի, եւ կեցեալ ըստ աւրիացն Աստուծոյ վարժեալ գրովք աստուածայնովք եւ զինուք սպառազինեաւք` յաղթող լինել ի վերայ թշնամեաց խաչին Քրիստոսի:

Ընդ յիշատակալովքս աղաչեմ յի <375a> շել առաջի Քրիստոսի Աստուծոյ զանդրանիկ դուստր սոցա Զապիլ` զփոխեալն ի Քրիստոս, զի ընկալցի զսա ի կենդանեացն իւր խորանսշ պայծառացեալ լապտերաւք մուծանել յառագաստն ընդ իմաստուն կուսանսն:

Դարձեալ յիշման արժանի առնիցէք եւ զերկրորդ քոյր սորա զՍպիլի զննջեցեալսն ի Քրիստոս, զի փոխանակ զգալ ի վայելմանցս ունայնութեան, զոր ոչ վայելչեաց, վասնզի ստընդիա գոլով ընկալցի զանթառամ փառաց զպսակն, եւ զգեստն անկողոպուտ` զլոյս մշտնջենաւոր: Խնդրելով եւ զայս եւս ի Քրիստոսէ յառատաձիր պարգեւատուէն, զի զկենդանի քոր սոցին պահեսցէ անվրդով, նաեւ երկար ժամանակաւք տալ զսա հաւր եւ մաւր լնուլ եւ փարատել զսուգ տրտմութեանն, զոր ի ծննդոց <375b> իւրեանց ընկալան:

Վասն որոյ աղաչեմ զդասս սրբազանից` զվայելողքդ սրբոյ Աւետարանիս, նաեւ զպատահեալ տեսողք սորա, առնուլ ի մտի զբան վարդապետութեան Քրիստոսի, որ ասէ. Խնդրեցէք եւ տացի ձեզ, հայցեցէք եւ գտջիք: Խնդրեցէք ի յԱստուծոյ ի հասարակաց կենաց տուողէն, զի զդեռաբոյս որդեակն զկոչեալն Թորոս` մխիթարութեան որդին, որ այժմ տուեալ եղեւ պարգեւք աստուածային, առնուլ զհասակ երիտասարդական, եւ հասանել մինչեւ ի խորին ծերութիւն, զաւրութեամբ հզաւրին զաւրացեալ եւ առաւել քան զառաւել մեծացեալ` լնուլ զտեղ նախնոյն իւրոյ զմեծն Թորոսի, ընդարձակել զաշխարհս Հայոց, առնուլ զվրէժս քրիստոնէից ի քաննասարա, նկուն լիցին ի սրոյ <376a> դորա բնակեալքն ի յԵգիպտոս, այսպէս փառաւոր լիցի յաստուածայնուստ յաշխարհի իբր զարեգակն ծագեալ նուազեցուցանել զլոյս ճրագաց:

Աղաւթս ձիգս մատուցանել առ Աստուած, մանաւանդ յիշմամբ եւ սրտահառաչ ողբով յիշել զաղբեւրն յորդառատ, զմայրս իմաստութեան, զերախտաւորն Հայաստանեայցս` զարքայն Հեթում, որով սոքայքս յառաջ ածան: Զի այնչափ սիրեաց զքրիստոնեայս եւ զեղկելիս Հայաստանեաց մնալ հաստատուն, մինչ զի գանձն իւր եդ ի մահ բազում անգամ, կեցեալ սորա բարեպաշտութեամբ եւ ուղղութեամբ թագաւորութեանն, կատարեալ [ը]նթացս իւր փոխեցաւ ի Քրիստոս: Տացէ սմա Աստուած փոխանակ անցականից զանանց թագաւորութիւնն ասելով <376b> սմա` Ծառայ բարի եւ հաւատարիմ եկ մուտ յուրախոսութիւն Տեառն քո։ Լիցի սա թագակից եւ պսակակից սրբոց թագաւորացն, վայելել եւ թագաւորել յերկնային քաղաքն ի Վերինն Երուսաղէմ:

Զողորմածն, զհեզանազն, բարեբարոյ, զաղքատասէրն, զբազմաբաշխն, զլցեալն ամենայն բարութեամբ, զճշմարիտ ժառանգն Հայաստան աշխարհիս Զապիլ թագուհի` զհանգուցեալն ի Քրիստոս, յիշեցէք յաղաւթս մաքուրս, զի եւ նա բազում հոգեբարձութեամբ նախախ[նա]մեաց զաշխարհս, նաեւ զեկեղեցիս եւ զվանաւորեայս, եւ ի վերա ամենայն բարեացն զոր գործեաց, յաւել եւ զայս, զի ետ Հայաստան աշխարհիս ժառանգ, զի ոչ շրջեցաք անտերունչս, եւ կամ վարատեալս, այլ զբնակութիւնս <377a> մեր կալաք: Տացէ սմա Աստուած սեփհական հայրենիք զդրախտն եդեմական, զուարճանալ եւ բարգաւաճել ընդ հեղինեանսն, եւ ընդ այլ սրբոց թագուհեացն:

Յիշել աղաչեմ ի միշտ զենեալ եւ անմահ կենդանւոյն զենումն զմեծ զաւրականն Քրիստոսի, զգեղաղէշն քաջակորով, զարեամբ նահատակեալն զԹորոս, որդի սոցին, սրախողող եղեալ ի Մառի: Վասն զի մեծ եւ անպատմելի ոճիր գործեաց յանաւրինացն զաւրս, ընդ որո մախացեալ սրախոց եւ կտըտամահ արարին յոլով նիզակցաւք համազնէիւք նորին, որս յիշատակն աւրհնութեամբ: Անուն սորա ի դպրութիւն կենաց գրեսցի, զի անսուրբ եւ անբարիշտ ձեռաւք նուիրեցաւ ընդունելի պատարագ Աստուծոյ Հաւր ի հոտ անուշից ի վերայ խաչին սեղանւոյ, յորս հաճեսցի Տէր իբր յԱբելին, ի Նոյին եւ յԱբրահամուն բոլորապտուղ զոհացս, ամէն: Որ թէպէտ եւ հաճոյ գտաւ Աստուծոյ սակաւ աւուրբք եւ կատարեալ քան զբազմամեայսն, զի ցանկալի էր Տեառն անձն նորա, վասն այնր ի միջոյ մեղաւորացս փոխեցաւ անաղաւտ լապտերաւք, զի մի մռայլ ինչ նսեմութեան զճաճանչ նշոլից նորա մղտացուսցէ, եւ այժմ թագապճնեայ ընդ համասեռսն ինքեան գեղապարէ զեռահիւսակն նուագ երիցն եւ միոյ Տեառն մատուցանէ սփոփութիւն յուրայոցն, անմխիթար սրտից խնդրելով գերեաց դարձ, կապելոց արձակումն, կորուսելոց գիւտ, վարատելոց եւ աս <378a> տանդէրոցն կազդուրումն եւ խաղաղութիւն:

Ընթերցողք այսմ մատեան աստուածաբան Աւետարանիս զսոյնս բառնալ ի ձեռս եւ խնդրել ի Քրիստոսէ միջնորդութեամբ սորին, զի միշտ զաւգուտն մեր եւ զհաճոյսն իւր անաւրինեսցէ թագաւորութեանս մեր, ներել եւ անոխակալ լինել յանցանաց մերոց: Եւ մի ըստ մեղս մեր տալ մեզ, այլ ի մեղս եւ յանաւրէնութիւնս վերակացու իւրագին ծառայիցս լիցի, եւ յիշողոցդ եւ յիշելոցս Տէր ողորմեսցի:

Այլ եւ զեղկելի յԱւետիս գրիչ յիշել յաղաւթս մի մոռանայք, ո՜վ աստուածազարդ եւ սրբասնեալ քահանայք, որք յայսմ աստուածախաւս մատենիս խրախանայք եւ յոսկիանկար ծաղկոց եւ պատկերացս <378b> բարգաւաճիք, զհանգուցեալս ի Քրիստոս զպարոն Կոստանդին զտէր Լամբրունին, զմեծ հայր բարեզարդահոյս Կեռանի յիշեցէք յաղաւթս, զի տացէ նմա Աստուած հանգիստ յանսպառ կեանսն, դասակցելով սրբոց իշխանացն, որք վասն Քրիստոսի նահատակեցան: Զի ազգայնովք ընտիր գոլ նմա եւ հարազատութեամբ գեր ի վերոյ, որդի մեծին Հեթմոյ սեւաստաւսիոսի, եղբաւր տեառն Ներսէսի, եւ աստիճանաւ պատուեալ, զի են թագադիրք թագաւորութեանս Հայոց, զի շնորհեսցէ նմա Աստուած թագ արքայական բրաբիոն պսակ ի գլուխ նորա, եւ փոխանակ անցականիս թագաւորելոյ, ընկալցի ի Քրիստոսէ թագաւորու <379a> թիւն մշտընջենաւորս:

դ

Ի թուաբերութեանս Հայոց ՉԻԳ (1274), յամսեան մայիս ի հնգետասան աւրն, յԱստուած փոխեցաւ Ըռովբէն, որդի երանուհոյն Կեռանի եւ եթող սուգ մեծ, զի յոյժ գեղազարդեալ էր տեսակով, ընդ որս եւ դուք ցաւակից գոլով, սրբերամ դասք, յաղաւթս յիշատակել զստընդեայս զայն, զի ընդ անմեղ մանկունս Աստուծոյ Հաւր նվիրեցան դասակցեսցի եւ սփոփանս հաւրն եւ մաւրն արասցէ ի խոր տրտմութենէն ազատել:

Յաղաւթս յիշել աղաչեմ զՍմբատ զմխիթարութեան որդեակ սորա, որ ծնեալ եղեւ յետոյ մահուանն յՌուբէնի, երկար ժամանակաւ վայելել ի տես սորա, խնդալ <379b> ի տուրս աստուածային, զի ոչ եթող թերի զտեղի, զոր առ իւրն տարաւ: Այլ եւ մաղթանս առ Աստուած մատուսցուք, զի զդեռաբոյս քոր սորին զՍպիլ պահեսցէ Աստուած անվրդով երկար ժամանակաւ մնալ նմա, զի յոյժ սիրեցեալ եղեւ յաչս հաւրն եւ մաւրն: Սրտի մտաւք աղաւթս արարէք եւ միւս այլ քաւր սոցին Զապէլի, որ է ամաց երրորդի` կեալ յաստիս յերկայն աւուրբք հասանել ի չափ հասակի, բարիոք աշխարհավարիլ սրբամիտ եւ ողջախոհ մարմնով եւ տալ փառս ամենասուրբ Երրորդութեանն:

Ո՜վ եղբարք, խնդրեցէք յաղաւթս ձեր զսանտեա տղայք արքայհոհոյն, զԿոստանդին, զՆերսէս, զԱւշին, եւ զՌուբէն մնալ անսասանելի ամենայն պատահմանց:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7651

Գրիչ` Աւետիս

ա

<130b> Ո տէր իմ Յիսուս Քրիստոս, յորժամ նստիս յաթոռ դատողական հատուցանել մարդկան իւրաքանչիւր զգործս իւր, զոչ թողեալս ի դատաստան քոեւ զխլեալս յիրաւանց քո զԱւետիս գրիչ, որ խրատեալս եմ վճիռ տալով մեղաց իմոց, բաւականասցի ի մարդասիրէդ, զի ընդունիցեմ զարքայութիւնդ:

բ

<268b> Փառք քեզ անսահման անուն եւ անզուգական անձնաւորութիւն, Հայր եւ Որդի եւ Սուրբ Հոգի յամենայն արարածոց, եւ բնաւից եզականաց, ամէն:

***

ԼՈՒԾՄՈՒՆՔ Ի ՍՈՒՐԲ ԳՐՈՑ ԺՂԼԱՆՔ ԿՈՉԵՑԵԱԼ ՎԱՐԴԱՆԱՅ ԱՐԵՒԵԼՑՒՈՅ

Երուսաղէմ 898, (1619), Պողարեան, Ցուցակ Գ, էջ 414

Գրիչ` Ստեփանոս Իրիցորդի

ա

<24> Զամենագով եւ զտրտմաբան վարդապետն Վարդան` զարարող բանիս, եւ զստացող սորա զմեծապատիւ բարեպաշտ մայրն Կեռան թագուհէ` Թեւանու հրամայեաց ինձ մեղաւորի Ստեփաննոսի եւ մականուն Իրիցորդի գրել զհոգիալից տառս` ի մխիթարութիւն աստուածասիրաց անձանց: Արդ, աղաչեմ, որք հանդիպիք սմայ յիշեսջիք աղօթիւք զվերոյ գրեալն` զհոգեւոր մայրն ա[մենայն] կրօնաւորաց, եւ զաստուածատուր դստերքն իւր` հանդերձ ուստերօք եւ դստերօք, անփորձ մնալ յաստիս եւ ի հանդերձեալ գալստեանն յաջագահ դասուն հանդիպել սմայ, եւ ընդ հրեշտակս փառաւորել զամենասուրբ Երրորդութիւնդ, յանսպառ յաւիտեանս, ամէն:

բ

<32> Զսրբազան վարդապետն Վարդան, յարմարօղ տառիս եւ զստացողս սորա, եւ զգրողս, աղաչեմ յիշել ի Տէր, եւ Աստուած մեզ եւ ձեզ ողորմեսցի:

գ

<72a> Զարժանին յիշատակի զսուրբ վարդապետն Վարդան յիշեսջիք աղօթիւք: Ընդ սմայ եւ զբարեպաշտ տիկինն եւ զխաչընդուս բարձօղն, որ ի վայր թագուհէ ամենայն Հայոց Կեռանի եւ ստացող այսմն գծի, որ Թեւանուն կոչի, որք հանդիպիք այսմըն տառի, աղօթից անձին ձեզ ինք լիցի Քրիստոս, եւ ձեզ ողորմեսցի եւ ամենայն հաւատացելոց ի Քրիստոս այսմ եւ յաւուրն ապագայի:

դ

<81b> որք օկտիք ի սմանէ, ծասքելով ի հոգեւոր կերակրոյս իբրեւ զմեղու զխորիսխ, յիշեսջիք զսուրբ եւ զարդիւնական վարդապետն Վարդան, զարարօղս սորա, ընդ նմին եւ զպատուական եւ զբարի մայրն կրօնաւորաց, եւ տառապեալ աղքատաց, զոր գրէ թէ Քրիստոսի զինքն հրամայեալ` աղքատ էի եւ տեսէք: Զոր յուսամ յիւր մարդասիրութիւնն ազատիլ ի մեղաց մեզ եւ ամենայն քրիստոնէից, այնմ ահագին աւուրն:

ե

<15a> Որք օկիք ի սմանէ եւ մխիթարիք, յիշեսջիք աղօթիւք զստացօղս սորա եւ զգծողս սորա, զմայր\\\

***

ԽԱԶԳԻՐՔ

Երուսաղէմ 1654, Պողարեան, Ցուցակ Ե, էջ 485

Գրիչ` Ստեփանոս քահանա

Վայր` Սկեւռայ

<163> Փառք համագոյ անբաժանելի Երրորդութեանն եւ միոյ տէրութեան եւ աստուածութեան Հաւր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

Յեւթնհարիւրորդի քսաներորդի առաջներորդի (1272) թուականութեանն Հայոց գրեցաւ երաժշտական տառս ձեռամբ Ստեփանոսի քահանայի, ի խնդրոյ պատուելի եղբաւր մերոյ Գրիգորի քահանայի, ի վայելումն անձին եւ յիշատակ ինքեան եւ ծնողաց իւրոց` փոխեցելոց ի Քրիստոս, եւ որոց դեռ եւս ի մարմնի, եւս առաւել սնուցչին իւրոյ հոգեւոր տեառն եւ վարժապետի տէր Սիմեւոնի` առաջնորդի սրբոյ ուխտիս Սկեւռայի, ուրանաւր եւ ձեռահիւսս աւարտեցաւ ընդ հովանեաւ Սուրբ Փրկչիս եւ ամենասուրբ ծնօղի իւրոյ, եւ Սուրբ Նշանի, ի հայրապետութեան տեառն Յակոբայ քաջահանճար հռետորի, եւ յարքայութեան բարեպաշտն Ղեւոնի` որդւոյ Հեթմոյ, զորս խնամք մեծին Աստուծոյ զբնաւ նախայիշէ \\\

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Մարտիրոսեան, Ցուցակ Մշոյ, էջ 97-98

Վայր` Շերժիոյ եւ Բագոսի վանք

Փառք Աստուծոյ եւ Յիսուսի Քրիստոսի եւ կեցուցիչ Հոգւոյ Սրբոյ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն: Որպէս օտարն, որ տեսանէ օտարութենէ իւր գաւառն, նոյնպէս գրողն փափաքի` յորժամ գրոց տեսանէ վերջ եւ վճարին կատարէ:

Գրեցաւ լուսազարդ Աւետարանս ի թւականիս յաւիտենից ՑՋԾԱ, եւ Հայոց թուիս ՉԻԱ (1272), յերկիրս Շէրժիոյ եւ ի վանքն փառաւոր վկայիցն Սերժիոյ եւ Բագոսի, առ ափն Եփրատ գետոյ, ընդ հովանեաւ ամենասրբուհւոյ Աստուածածնի, իշխանութեան Կիր-Կոստանդին Ղաւռաս ամիրային, զոր երկար ժամանակ արասցէ Քրիստոս տամբ եւ զաւակօք, ամէն:

***

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՂՈՒԿԱՍՈՒ ԻԳՆԱՏԻՈՍԻ ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ

Երուսաղէմ 352, Պողարեան, Ցուցակ Բ, էջ 248

Գրիչ` Յոհաննէս

Փառք Քրիստոսի, որ արժանի արար հասանել յաւարտումն կտակիս, շնորհեա եւ այժմ ողորմութեան քում ժամանել յահաւոր քում գալստեանդ, ամէն:

Յամի ՉԻԱ (1272) ի թուականութեան Հայւոց գրեցաւ մատեանս հոգելից աւետարանչին Ղուկաս, զոր մեկնեաց սուրբ վարդապետն Իգնատիոս եպիսկոպոս, ի խնդրոյ մեծի դիտապետին Հայոց տեառն Գրիգորիսի: Զոր տեսեալ պատուական քահանայն Վարդան փափաքեց սմա, ըղձալի սրտիւ, եւ ետ գրել զսա յիշատակ բարի հոգւոյ իւրում, եւ ծնաւղաց իւրոց, եւ ամենայն ննջեցելոց իւրոց: Եւ ես փցնագիրս Հանիսուկ, ոչ հայելով, ի խոշորութիւն եւ յանյարմարութիւն գրչիս, այլ եռանդոտ յաւժարութեամբ գործ ի ձեռն առեալ գրեցի զսա ի վարժումն ուսումնասիրաց եւ յիշատակ ծնաւղաց իմոց եւ եղբարց եւ բազմամեղ անձին իմոյ:

Արդ, գրեցաւ ձեռամբ անարժան ծառայի Աստուծոյ Յոհաննէսի, զի անձն իմ լցեալ էր ամենայն մեղաւք, եւ ի միում աւուր ոչ եմ կացեալ ի պատուիրանն Քրիստոսի զի միտք իմ \\\

***

ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ

Երուսաղէմ, 306, Պողարեան, Ցուցակ Բ, էջ 154-156

Գրիչ` Թորոս դպիր

Վայր` Մեծքար վանք

ա

Փառք ամենասուրբ Երրորդութեան յաւիտեանս, ամէն:

Արդ գրեցաւ Աստուածաշունչ տառս սրբոց մարգարէիցն ամենայն ի թագաւորութեան երկրորդ Լեւոնի եւ ի հայրապետութեան տեառն Յակովբայ, ի վանքս որ կոչի Մեծքար, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնին եւ նշանին սրբոյն Թէոդորոսի եւ այլ սրբոց վկայից, որ ի սմա` Տարագոսի, Պրոբոսի եւ Անդրանիկոսի, ձեռամբ անարժան դպրի Թորոսի, ի խնդրոյ պատուակն հոգեւոր եղբբաւր մերում Սարգսի քահանայի, որոյ Տէր Աստուած վայելել տացէ զսա ընդ երկայն աւուրս:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք աւգտիք ի սմանէ ընթերցմամբ կամ աւրինակաւ, զստացաւղ սորա զՍարգիս քահանայ, եւ զծնաւղսն իւր, եւ զամենայն ազգայինս աղաչեմ յիշել ի Տէր, եւ խնդրել մեղաց թողութիւն:

Ընդ նմին եւ զիս` զեղկելի գրիչս Թորոս, եւ զծնաւղսն իմ, ո՜հ, եւ զերջանիկ ծերունին` զհաւրեղբայրն իմ զԹորոս Վանկցի, մակամուն կոչեցեալ Քարձ, եւ զառաջնորդ ուխտի անապատիս զտէր Յակովբ աղաչեմ յիշել ի մեղսաւրիչ յաղաւթս ձեր, եւ հայցել մեղաց թողութիւն ամենեցուն, առ հասարակ, մեզ` գրողին եւ ստացողին եւ այլոց հարցս: Եւ Քրիստոս Աստուած որ փչեաց զՀոգին Սուրբ ի մարգարէքս յայս` մարգարէանալ եւ գուշակել զիւր մարմնանալն ի սրբոյ կուսէն եւ զկրկնակի գալուստն եւ զդատաստանն, ձեզ յիշողացդ եւ մեզ յիշելեաց առ հասարակ ողորմեսցի եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամէն:

Եպիսկոպոսն սնոյց եւ կերակրեաց եւ հաւրեղբայրն ուսոյց բազում տառապանաւք, ո՜հ, առաւել աղաչեմ վասն սոցա` խնդրել եպիսկոպոսին հանգչել ընդ Մելքիսեդեկի, եւ հաւրեղբաւր` ընդ քահանայիցն սրբոց, եւ թց դուք մէկ խնդրէք եւ հայցէք, եւ նոյն ձեզ բիւրապատիկ պարգեւեսցէ:

բ

Փառք ամենասուրբ Երրորդութեան յաւիտեանս, ամէն: Արդ, գրեցաւ սա ի ստոյգ եւ յընտիր աւրինակէ, ի թուի ՉԻԱ (1272): Արդ աղաչեմ զամենեսեան որք կարդայք եւ ընդաւրինակէք` յիշեցէք զստացող սորա, եւ զգրող սորա, եւ զծնաւղսն մեր` ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր, եւ զոր դուք մեզ, եւ Աստուած` ձեզ:

գ

Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն եեւ մի աստուածութեանն յաւիտեանս, ամէն: Ո՜վ դասք լուսերամից, աղաչեմ յիշել յարջանաւոր յաղաւթս ձեր զստացող սորա զՍարգիս քահանայ եւ զծնողսն իւր, որ ստացաւ զսա ի վայելումն անձին իւրոյ, եւ յիշատակ հոգոյ իւրոյ եւ ծնաւղաց իւրոց: Ընդ նմին եւ զիս, զեղկելի գծողս սորա զԹորոս սարկաւագ, եւ զհաւրեղբաւրն իմ` վերլուծանող բանի եւ մականուն կոչեցեալ Քարձ Թորոս, եւ զծնաւղսն իմ յիշեսջիք ի Տէր, եւ դուք յիշողքդ յիշեալ լիջիք ի Տէր Յիսուս եւ ընդ սուրբ դասեսցիէ զձեզ:

դ

Ո՜վ պատուական քահանայք, որ կարդայք եւ աւրինակէք, յիշեսջիք ի Տէր Յիսուս զստացաւղ սորա զՍարգիս սպասաւոր բանի, եւ զծնաւղսն իւր եւ զաենայն ազգայինս: Ընդնմին եւ զիս` զեղկելի գծողս Թորոս դպիր, եւ զծնաւղսն իմ, եւ զհաւրեղբայրն իմ զԹորոս Վանկցի` մականուն կոչեցեալ Քարձ, եւ Քրիստոս, որ առատն է ի տուրս պարգեւեաց, ձեզ յիշողացդ եւ մեզ յիշելեացս առհասարակ ողորմեսցի, եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամէն:

***

ՏԵՍՈՒԹԻՒՆ ԱՌԱԿԱՑՆ ՍՈՂՈՄՈՆԻ ՆԵՐՍԻՍԻ ԼԱՄԲՐՈՆԱՑՒՈՅ

Տիրայր վրդ. Ցուցակ Օքսֆորդի, էջ 578 (1184 թ. )

Գրիչ` Սարգիս

ա

<3a> Տեսութիւն առակացն Սողոմոնի Ներսիսի եպիսկոպոսի Տարսոնի, ի թուականին Հայոց ՉԻԱ (1272) աւարտեալ:

բ

<32a> Զստացաւղ սորին զԿարապետ րաբունի եւ զծնողսն իւր, գրեա՜, Քրիստոս, ի գիրն կենդանի: Ընդ սմին եւ զմեղապարտ ծրողս Սարգիս:

գ

<129a> Զստացող սորին զգերիմաստ հռետորն զԿարապետն եւ զեղկելի գրիչս Սարգիս յիշեսջիք ի Քրիստոս, աղաչեմ, զմաքրամիտ յիշողսդ:

դ

<232b> Զերջանիկ ստացող սորին զԿարապետ րաբունի յիշեսջիք ամենայն արեան մերձաւորաւք, որոց տացէ Աստուած զառատ ողորմութեան պարգեւն, ամէն: Ընդ նմին զեղկելի գրողս Սարգիս անարժան եւ սուտանուն քահանայ յիշեսջիք սրտի մտաւք, որում բազումողորմն Աստուած ողորմեսցի [յա]հեղ աւուրն, ամէն:

***

ՀԱՒԱՔԱԾՈՅ

Վիեննա 2286, Սեքուլեան, Ցուցակ, էջ 870

ա

<37a> Զկենդանի ծառ կենաց պտղոյս տէրունական բանիցս անմահացուցիչ քաղցրաճաշակացս կերող ընթերցման` զլոյս վարդապետն Վարդան յիշատակեայ ի Տէր Քրիստոս:

բ

<39b> Զանյայտ գանձիս յայտնիչ զՎարդան գանձապահ, որ փարթամանայք հոգով, յիշատակեսջիք ի բարէբախտիչն ի Տէր:

գ

<55b> Սրբազան կաթողիկոսի Հայոց տեառն Կոստանդեա ողորմեսցի Տէր ի լոյս վարդապետին Վարդանայ, որ զբանքս յարմարել է:

դ

<122a> Զարժանի յիշատակի զսուրբ վարդապետն Վարդան լուսոյ բանիցս ծագաւղ յիշեա ի Տէր:

***

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԱՂԱՒԹԻՑ ԵՒ ՊԱՏԱՐԱԳԻ ԽՈՍՐՈՎԻ ԱՆՁԵՒԱՑՒՈՅ

Երեւան 1329

Գրիչ` Սարգիս

Վայր` Նեղուսի վանք

<191b> Եւ արդ գրեցաւ գիրքս հրամանաւ եւ արդեամբք սուրբ եւ առաքելաշնորհ եպիսկոպոսին Բջնոյ տէր Գրիգորի, ի թիւս Հայոց ՉԻԱ (1272), ձեռամ[բ] մեղապարտ Սարգսի, ի վանս, որ կոչի Նեղուս, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածա[ծն]իս եւ այլ սրբոցս: Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք աւգտիք եւ լու[ս]աւորիք ի սմանէ, զբարէհամն եւ զանուշահոտն զտէր [Գրիգոր] սրտի մտա[ոք] յիշեցէք առ Աստուած` բոլոր ազգայնաւքն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 284

Գրիչ` Կիւրակոս

Փառք քեզ անսահման անուն եւ անզուգական անձնաւորութիւնը Հայր եւ Որդի եւ Սուրբ Հոգի յամենայն արարածոց, ամէն:

<325a> Շնորհիւն Աստուծոյ սկսայ եւ ողորմութեամբ նորին կատարեցի զսուրբ Աւետարանս ի խնդրոյ աստուածասէր առն Պաւղոսի, որ ստացաւ զսա յարդար ընչից իւրոց ի յիշատակ հոգւոյ իւրոյ, եւ պարգեւեաց զսա աստուածարեալ քահանային Սարգսի առ ի յիշատակել զոգի նորա ի յաղաւթս իւր եւ ի պատարագս: Արդ, որք հանդիպիք սմա, կամ ժառանգէք զսա, կամ ընթեռնոյք, յիշեցէք աղաւթիւք զստացաւղ սուրբ տառիս զՊաւղոս, եւ զծնաւղս իւր եւ զՍարգիս քահանայ, եւ առատն ի պարգեւս Քրիստոս առհասարակ յիշողացդ եւ յիշե <325b> ցելոցս ողորմեսցի ի գալստեան իւրում:

Բայց գրեցաւ սա ի թուականիս Հայոց ՉԻԱ (1272), ի հայրապետութեանն տեառն Յակոբայ, եւ ի թագաւորութեանն Հայոց Լեւոնի բարեպաշտ արքայի, «ձեռամբ մեղաւոր գրչի Կիւրակոսի, որ եւ աղաչեմ յիշել յաղաւթս եւ զիմ զանարժանութենէն եւ զծնաւղսն իմ, եւ Աստուած զձեզ յիշեսցէ յառատ ողորմութիւն իւր, եւ նմա փառք այժմ եւ յանսպառ յաւիտեանս, ամէն: Աղաչեմ յիշել ի Քրիստոս զԳրիգոր կազմող սորա, եւ զհարազատն իւր Ստեփանոս, որ տարաժամ հանգեաւ ի Քրիստոս:

բ

<105b> Ստացաւղի սորա Պաւղոսի եւ վայելողի սուրբ տառիս Սարգսի քահանայի ողորմեա Քրիստոս ի գալստեան քում, եւ մեղաւոր գրչիս Կիւրակոսի, եւ որ ամէն ասէ, ամէն:

գ

<254b> Պաւղոսի առն աստուածասիրի ստացողի սուրբ Աւետարանիս, եւ Սարգսի քահանայի վա[ելողի] զսա, եւ տառապեալ գրչի ողորմեա Քրիստոս ի գալստեան քում, եւ որք ամէն ասեն, ամէն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Գուշակեան, Ցուցակ Սեբաստիոյ, էջ 21

Գրիչ` Գրիգոր

Վայր` Երիզա

ա

<550> Շնորհիւ Տեառն սկսասյ եւ ողորմութեամբ նորին կատարեցի զսուրբ Աւետարանսի թուականիս Հայոց ՉԻԱ (1272): Ես Սիոն կուսակրաւն քահանայ, ստացայ զսա ինձ զաւակ ի Սիոն եւ ընտանի յԵրուսաղէմ, յիշատակ ինձ եւ ծնողաց իմոց, եւ եղբարց իմոց ի Քրիստոս կատարելոց, որ անգան ի սուր, որոնց Քրիստոս Աստուած ողորմեսցի ի գալստեան իւրում: Արդ, ես` Գրիգոր, աւտարաշխարհիկ գոլով, գրեցի ըստ իմում կարի ի վանս Երիզաի դրան Սուրբ Աստուածածնիս, ընդ հովանեաւ Սուրբ Լուսաւորչիս, ի յառաջնորդութեան եւ ի հայրութեան Գորգա, որոց Քրիստոս Աստուած վարձս բարիս հատուսցէ նմա եւ այլ եղբարցս հաւասար, որք աւգտակարք եղեն մեզ ի յամենայն ինչ եւ իցէ, որք խնդրող եղեն բանիցս Քրիստոսի: Ահա մարգարիտս անփտելի, զորս անճառելի ասեն, թէ փառք քեզ են, եւ որ չեն կամ այսպէս ասին կամ` այնպէս: Քրիստոս Աստուած վարձս տացէ Աւետին եւ եղբարց իւրոց, ամէն, որ զաւրինակս ետուն, որ է սա ի սեռէ ընտիր յաւրինակէ. եւ որ ընծայեն սա ի Քրիստոս, յիշեսջիք զմեզ ի Քրիստոս Յիսուս: Արդ գրեալ եղեւ սա ի գաւառս Երիզա, որ յորջորջի Եկեղեաց գաւառ, ի հայրապետութեան տէր Սարգսի, իշխանակալութեան որդւոյ նորա պարոն Յոհանիսի, որ է ի ժամանակս սոցա խաղաղութիւն քրիստոնէից, զորս Քրիստոս Աստուած երկարակեացս արասցէ, ամէն:

բ

Զեղկելիս Գրիգոր յիշեցէք ի Քրիստոս Յիսուս, ի Տէր մեր:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 10099, Բարխուդարեան, «Արցախ», էջ 226-227

Զաստուածափառ եւ զաշխարհալոյս սուրբ Աւետարանս, որ ձեռաւք Հասնայ Ուզին որդոց բերաւ ի Կեսարիոյ, եւ նոյն Հասնայն եւ ամուսին Ելթի եւ պարծանաց որդիք իւր Հասըմբեր եւ Սասնայ ետուն զսա յիւրեանց տապանատունս, զի էին տեղւոյս իշխանք` զտուն Շիրանշահաց, Դաւթի ձեռաւք, ի վանս Եղիշէի, եւ հաստատի սմա բանին Աստուծոյ, եւ յանուն Հասնային եւ Ելթոյն յետ մահու պատարագ ի Քրիստոս յամեն եկեղեցիս, ի զատկին յարութեան աւրն, որ յարոյց ընդ իւր բազում մեռեալք եւ յարուսցէ Քրիստոս փառաւք զՀասնայն եւ զԵլթի հանդերձ իւր ծնելաւք միւսանգամ գալստեանն:

Արդ, որք խափանեն զպատարագն եւ կամ հանէ զԱւետարանս եւ զՇիրանշահեանց տունն ի տապանատնէս, հանեսցի նա յարքայութենէն Աստուծոյ Առանց աշխարհաւերի թիւն Հայոց էր ՉԺԵ (1266): ՉԻԱ (1272) շինեցաւ ժամատունս: