Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԳՈՐԾՈՅՆ ԱՌԱՔԵԼՈՑ ՅՈՀԱՆՆՈՒ ՈՍԿԵԲԵՐԱՆԻ

Երեւան 1316

Գրիչ` Կարապետ

Վայր` Յոհաննավանք

ա

<403a> Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն յաւիտենս յաւիտենից, ամէն:

Աստանաւր յանկ ելեալ աւարտեցաւ առաքելական մատեանս, զոր սուրբն Ղուկաս գրեաց զքաղաքաւարութեան եւ զվարս եւ զսքանչելագործութիւն եւ զմահ սուրբ առաքելոցն, եւ ետ ի լուր եւ ի պայծառութիւն եւ ի փառս եւ ի պարծանս ամենայն հաւատացելոց Քրիստոսի: Զոր սուրբ հայրապետս Յոհան Ոսկեբերան հանդիսացեալ վարդապետութեամբ եւ առեալ <403b> զգործ սուրբ առաքելոցն մեկնութիւն արարեալ, եւ դժուարինսն ի լոյս եւ ի յայտ արարեալ էած, եւ ետ ամենայն մանկանց եկեղեցւոյ, ի զարդարումն եւ ի պայծառութիւն, եւ ի բժշկութիւն հոգւոյ եւ մարմնոյ ամենայն ախտեցելոց, եւ ամենայն հիւանդացելոց հոգւով եւ մարմնով, զի որ լսէ ունկնդրութեամբ եւ առնէ զբան սուրբ հայրապետիս, ոչ միայն հոգին բժշկի, այլ եւ մարմինն ու հոգին, եւ ժառանգէ զպատիւ եւ զփառս սուրբ առաքելոցն, եւ այլ վերագոյն եւս առաւել փառաւք:

Արդ, ոչ եթէ զՄեկնութիւն միայն գրեաց սա, այլ եւ յորդորակաւք եւ նախերգութեամբ եւ խրատաւք զարդարեաց, եւ ետ քրիստոնէից ի լսել եւ յառնել եւ յաւգտել: Որ եւ տէր Համազասպ մեծապատիւ եւ առաքելաշնորհ արհիեպիսկոպոս, վերադիտող տանս Այրարատու եւ մեծ մենաստանի վանից Յոհաննու, ցանկացող եղել այսմ աստուածային մատենագիրս, եւ ետ գրել զսա ի հալալ արդեանց, ի վայելումն յերկար կենդանութեան իւր, եւ բարի գնացելոց առ Քրիստոս հանգիստ եւ ողորմութիւն յերկնից արքայութեանն:

Արդ, ով որդիք, որ փափագէք կենդանի ջրոյն եւ լնոյք զփափագ տենջման ձեր ի սուրբ կտակէս, յիշման բարոյ արժանի արարէք զպատուելն յԱստուծոյ եւ մարդկանէ զտէր Համազասպ եւ զամենայն ընտանիս իւր, զազգայնսն Մամիկոնեան` զմիջինսն եւ զվերջինսն եւ զառաջինսն, եւ զարկն մեր <404b> ձաւորսն, զկենդանիս եւ զգնացեալսն առ Քրիստոս, կենդանեացն բարի եւ երկար ժամանակ, եւ բարի գնացելոցն յարութիւն կենաց ի Տեառնէ Յիսուսէ Աստուծոյ մեր:

Եւ ես իսկ տրուպ եւ փցուն գրիչս, ծառայ Աստուծոյ Կարապատս խնդրել ի ձէնջ, խնդրել ի Տեառնէ թողութիւն յանցանաց ինձ եւ իմոց ամենեցուն, եւ Տէր Յիսուս առատ պարգեւաւք լցուսցէ զամենեսեան եւ նմա փառք ընդ հաւրն եւ ընդ ամենասուրբ Հոգւոյն այժմ եւ միշտ, յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

Արդ, աղերսանաւք աղաչեմ եւ խնդրեմ ի ձէնջ զլաւն եւ զբարին եւ զհաճոյն Աստուծոյ եւ մարդկան, եւ զՍարգիս քահանայ, եւ զեղբարն իւր զսիրեցել զԽափլան, եւ ձեռնասուն աշակերտն զԴաւիթ յիշման արժանի արարէք, եւ գնացելոց առ Քրիստոս` հանգիստ եւ ողորմութիւն խնդրեցէք Աստուծոյ, զոր եւ վասն մեր խիստ էր ցաւակից ի գրոցս գրելս: Իսկ մեր հոգւով եւ մարմնով հանգաք ընդ հովանեաւ սմայ: Քրիստոս որ առատ է ի տուրս բարեաց, հատուսցէ ընդ միոյ հազարապատիկ աստ եւ ի հանդերձումն գնացելոցն յարութիւն կենաց եւ կենդանեացն երկար ժամանակս:

Ընդ նմին եւ զՎարդան վարդապետն, որ եւ բազում լուսաւորութեան բանիւ խրատէր հանապազ, եւ զհոգեւոր եղբայրն մեր զՅովաննէս յիշման արժանի արարէք, զի մեզ եւ ձեզ եւ ամենեցուն առհասարակ ողորմեսցի գթածն Աստուած յաւրն կարեաց, ուր սնոտի բանքն սպառին եւ բարի գործքն թագաւորեն:

Արդ, գծագրեցաւ սա ի նոյն վանս Յոհանու եւ Սուրբ Կարապետիս եւ մաւր լուսոյ Սրբոյ Կաթողիկէիս, հրամանաւ եւ արդեամբք տէր Համազասպայ, ի թվաբերութեանս Հայոց ՉԼԷ (1288): Մի ոք իշխեսցի հեռացուցանել զսա ի դրանէ Սուրբ Կարապետիս, զի մի ինքն լիցի հեռացեալ ի կենացս: Քրիստոս Աստուած մեր, որ դու զաւրութիւն տկարաց, ընդ Հաւր եւ ընդ ամենայն Սուրբ Հոգոյն, փառք այժմ, եւմիշտ, եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն, այո, եղեիցի, եղիցի:

ԶԽաչատուր զաշակերտս մեր յիշեցէք ի Տէր:

բ

<39b> Զաստուածապատիւ եւ զառաքելաշնորհ տէր Համազասպ եւ զանդրանիկ որդին անդր մաւրն Սիոն յիշեցէք առ աւրհնեալն Աստուած, եւ նմ[ա] պատիւ յաւիտեանս:

գ

<46b> Քրիստոս ԱՍտուած, տուր զսէր եւ զխաղաղութիւն ի սիրտս լսողացս, եւ սոքա աղաւթիւք եւ բարեխաւսութեամբ ամենայն սրբոց ողորմեա գրողի գրոցս, տէր Համազասպ, եւ իւր ծնողացն, ամէն:

դ

<113a> Զստացող սուրբ տառիս զարհքեպիսկոպոսն զտէր Համազասպ եւ զամենայն ազգայինսն յիշեացիք, ո՜վ սուրբ մանկունք, ընդ նմին եւ զիս զգծողս, եւ Աստուած զձեզ յիշէ:

ե

<121a> Զգծողս եւ զամենաւրհնեալ զեղբայրն մեր Սարգիս յիշեսջիք յաղաւթս: Աստուած, որ առատ է ի տուրս բարեաց, զձեզ յիշէ, ամէն:

զ

<128a> ԶԿարապետ գծողս յիշեսջիք, եւ Աստուած զձեզ յիշէ:

է

<201b> Քրիստոս Աստուած ողորմեա Շնաւոր տիկնա քո սուրբ առաքելոցն բարեխաւսութեամբ, եւ ինձ ողորմելի գրչիս, ամէն:

ը

<214a> Արդ, աղերսանւք աղաչեմ զձեզ, ո՜վ սուրբ քահանայքդ, միով ողորմաիւ` զփոխեցեալն առ Քրիստոս, զեղբաւր զաւակն իմ` զՇանաւոր տիկինն, զի տարաժամ էլ աշխարհէս, եւ էթող սուգ մեծ ծնաւղաց իւրոց, եւ զիս` զգծողս զողորմելիս: Զեղկելիս յիշեցէք ի Քրիստոս եւ ԱՍտուած զձեզ յիշէ:

թ

<251b> ԶՇնաւոր տիկինն, որ տղայ հասակաւ ել յաշխարհէս«յաղաւթս ձեր յիշեսջիք«

ժ

<69b> Յայսմ աւուր տաւն է քառասնիցն, որք ի Սեբաստիա կատարեցան, եւ են բարեխաւս վասն մեր:

ժա

<381a> Ողորմեսցի մարդասէր Աստուած եւ գթասցէ ի հոգիս գնացելոցն ի Քրիստոս եւ զաւթեւան նոցա քաղցր արասցէ, եւ սուրբ առաքելոցն մասնակից լիցի, առ աւգնական եղեւ մեզ ի գրոց գրելս Սարգիս եւ պահեսցէ հաստատ մինչեւ ի խորին ծերութեան անխարդախ, եւ զպատանի եղբարն, որ հեռեւոր գնաց ի ճանապարտ, բերէ Քրիստոս բարով, ամէն:

ժբ

<396a> Տէր Աստուած Յիսուս Քրիստոս, որդի ԱՍտուծոյ, որ արարէր զիս զանարժանս հասանել ի վերջս, արայ եւ զմեզ արժանի ընդ սրբոց քոր առաքելոցն եւ միջնոցն եւ վերջնոցն արայ տեղ ի քում արքայութեանդ, եւ քեզ փառք յաւիտեանս, ամէն: Եւ ընդ նմին յիշեալ զպատանի եղբայրորդեակն իմ Ումեկ, որ է Աստուծոյ եւ մարդկան հաճոյ:

ժգ

<186a> Զհոգեւոր եղբայրն մեր Գրիգոր, որ ի նեղել ժամս երեկ եւ զվաղահաս ծիրանն էրեր, յաղաւթս յիշեցէք ի քրիստոս, եւ Աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

ժդ

<304> Զհոգեւոր եղբայրն մեր զՄխիթար, որ երեկ եւ ի նեղել ժամու մխիթարեաց, յիշեցէք ի Քրիստոս:

ժե

Սրբագրող

<22a> Այս որ անգիր է, յաւրինակէն պակաս էր: Թէ այլ աւրինակ գտանես, որ ի Լիմն կենա, զպակասդ գրեալ եւ զմեզ յիշեա յաղաւթս:

ժզ

Կազմող` Մխիթար

<404b> Քրիստոս Աստուած ողորմեա Յոհան կազմողի եւ Մխիթարայ վարդապետի, ամէն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 4810

Գրիչ` Սարգիս

Վայր` Առեղս գիւղ

ա

<252> Փառք եռանձնեա, աննեղաբուն, համակերտող, անշարժ, մշտաշարժ, յավէտաշարժ, անակ էին, անհոսանուտ կաին, անպար արփոյն, անկըցորդ պետականին, անկէտ ամակաւորին, ինքնարաւ փառացն, յոնարի զաւրութեանն, բիւրաճաճանչ լուսոյ, անբաւ մարդասիրի, անկարաւտ հզաւրի, աննուազ բարերարի, Սուրբ Երրորդութեանն եւ միասնական աստուածութեանն, այժմ եւ միշտ, յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

[Աստ]անաւր յանգ եղեալ [ա]ւա[րտ]եցաւ սուրբ աւետարանս [քա]ռակմամբ եւ քառանիւթ եւ քառագիր Աւետարանս չորս եդեմաբուխ վտակաւքս արբուցեալ եւ հաստատուն պահեալ զեկեղեցի սուրբ ոսկիանկար քանտուածով առաւել քան զլուսատեսիլն բիւրեղ սեղան ամենալի յոքնախորտիկ եւ աղբիւր անսպառ եւ ուրախարար, սեղան ոչ ունայնութեան, որ ծորելով լրութեան կարաւտանա, այլ յանծայրածաւալ սեղանոյն, զոր Տէր հրամայեաց ուտել, եւ ոչ ճաշակել զմահ:

Իսկ ի յայսմ սեղանոյ ճաշակեցաք մեք, Յոհաննէս քահանայս եւ Յովաննէս, Աւետս, եւ Մուսիկս, Վարդաանս եւ Սահակս, Աբրահամս եւ Դաւիթս, եւ Յակոբս, Մարգարիտս եւ Թագուհիս, եւ որդեակս իմ Ստեփանոս եւ եղբայրն իմ Թաւրոս եւ Սարգիս: Ցանկացողք եղեալմեր այսմ կենսակիր եւ աստուածական սեղանոյս, որ եւ գովի ի շինուած արարչին ի վերա հիմանն Յիսուսի կարկեհան ակումբ ընդ արծաթոյ եւ ելիտական ոսկոյ, զի սա [է] ժառանգ լուսաճաճանչ եւ հրաշալի ուրախութիւն երկ նաւորաց եւ երկրաւորաց, վասնզի հոգեւոր ծնունդն, որ յաւազանէն, եւ զպատուական անուն, որ է կոչումն յորդեգրութիւն Հաւրն երկնաւորի յաւծումն քահանայութեան եւ զպատարագիչսանմահ գառինն Աստուծոյ, զենեալ <253a> միշտ եւ կենդանի ի հաշտութիւն Հաւր եւ ի բառնալ զմեզ աշխարհի, զի սա է կեանք մեր եւ փրկութիւն, զի ուստի ո[ւ]նիմք զակն լուսափայլ եւ զմարգարիտս գեղեցկատեսիլ, որ զինչեւ ունիմք` վաճառեմք եւ գնեմք զայս մարգարիտ, զի սովիմք հոգով հոգիանամք, եւ սմին անճառ եւ աստուածաին լուսով լուսաւ[ո]րիմք ի խաւարէ եւ յանաստուածութենէ, սորին զաւրութեամբն զաւրանամ[ք] եւ լինիմք յաղթ[ող]ք հակառակամարտին ի պատերազմունս: Եւ սա է խորտակիչ անբարի բարոյն Բելիարայ, յորմէ փրկեսցէ Քրիստոս Աստուած մեր զհաւատացեալսնն իւրոյ:

<253b> Արդ, ես` Յոհաննէս էրեցս, ստացայ զսուրբ Աւետարանս եւ զկենար[ար վար]դապետութիւնս ան\\\նին եւ բազկացն, \\\ութեանց Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, [յիշա]տակ ինձ եւ ծնողաց ի[մոց եւ] ամենայն ազգատոհմից մերոյ[յ ի կ]ենդանեաց եւ մեռելոց, եւ ի վայելումն զաւակի իմոյ Ստեփաննոսի ըստ այնմ [թէ] Պատուիրանք Տեառն լոյս են եւ լոյս տան, եւ` Երանի որ ունի զաւակ ի Սիոն եւ ընտանեակք իցեն նորա յերուսաղէմ վերին, եւ թէ` Գանձնեցէք ձեզ գանձս յերկինս, որ ոչ ցեց եւ ուտիճ ապականէ, եւ ոչ գողք ական հատանեն եւ գողանան:

Արդ, ես Յ[ո]հանէս էրեցս, փափագող եղեալ այսմ աստուածային գանձուսեւ անպայման ուրախութեան, եւ գրել ետու զսա ի դառն եւ ի վշտաբեր ժամանակիս, ի նեղ եւ ի դարանակալի աւուր \\\ ի թուաբերութեան Հայկազեան [տումարիս]մերում մ\\\ ազատութիւն եւթնհարիւրերրորդի երես[ներ]որդի եւթներորդի (1288) ի Հայկազեան սեռիցս, ի հայրապետութեան տեառն Տղա Ստեփաննոսի, ի տիեզերակալութեան Ղուբիլա եւ ի կողմնակալութեան Արղու եւ ի բռնակալութեան ազգին նետողաց:

Արդ, գրեցաւ ի դուռն Նախաւկաի եւ յառաջին սարկաւագի, եւ այլ սրբոցս որ կան շուրջզմեաւք, ի գեղս Առեղս, երկրիս Տարբերունոյ, որ կոչի Բերկրի: Զթխացեալս մեղաւք զՍարգիս գրողս սուրբ Աւետարանիս աղաչեմ զձեզ ո՜վ լուսերամից դասք եւ որդիք Վերինն Սիոնի, անմոռաց հայց եց[եց]էք ի հեզէն եւ ի մարգարիտէն ի քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ զթողութիւն իմոցն յանցանաց, եւ ի ձեռն մաքրափայլ աղաւթից ձերոց ոչ կրեցից զանտի անմաւթն եւ զարտասսուսն նիվաշճան, զի յոյժ քան զամենայն երկրածինք առաւել գտա ստունկանող [պ]ատուիրանաց արարչին իմոյ Յիսուսի:

Աղաչեմք զձեզ, ո՜վ եղբարք գթութեամբն Աստուծոյ եւ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, սխալանաց եւ խոշորութեան անմեղադի[ր] լինիք: Կրկին յիշման բարոյ արժանի արարէք զ[Յ]ոհաննէս սրբասնեալ քահանա եւ զծնողսն իւր, [եւ]զաւակսն իւր եւ զերիցակինն իւր, եւ զհաւրեղբայրքն իւրեանց` ամուսնաւքն, զաւակաւքն [պ]ահեսցէ: Տէր Աստուած ի խաղաղութիւն, եւ թէ ոք զյիշտակարանս կարէ կամ անուն քերէ, ջնջեսցի եւ ինքն ի վպրութենէ կենացն յաւիտենից, ամէն:

բ

<128b> ԶՄարգիս գրիչս յիշեալ ի Տէր, ո՜վ խազագիծք, եւ Քրիստոս զձեզ յիշէ յիւր անսպառ բարիսն, ամէն, ամէն:

գ

<199b> Ի կարդացմանդ զՍարգիս գրիչ յիշեա ի Տէր Քրիստոս, ամէն:

դ

<18b> Զի ծնեաց զիս մայր իմ, եւ ես նստեալ լամ:

ե

<51a> եւ արդ ես հիգեցեալս մեղաւք եւ թշուառացեալս մարմնոյ:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 4851

Գրիչ` Սիմէոն

Վայր` Արճէշ

ա

<261b> Փառք անպարագիծ էին, այնմ որ ոչ են հետ հզաւրի եւ ոչ զինչ են, եւ ոչ զինչ պիտին, եւ ոչ քանակն համբարձելոյն յամենայն մտաց սլացման: Գոհութիւնանզնին գոյին, որ է բան, կնիք եւ սահման էին: Փառատրութիւնս անպատ իմանալի սեռին, որ է հոգի համագոյ էին եւ փառակից բանին, որ տրամադրեաց զմատունս վերջացեալ տկար ոգւոյ Սիմեոնի նուաստ քահանայի, գրեալ եւ կարգեեալ զճառս երախտեաց աստուածագործ սքանչելեացն, զոր ճշմարիտ եւ աստուածն բան միածին Որդին Աստուծոյ Յիսուս Քրիստոս, ի վախճան ժամանակի կատարեաց զնշանս եւ զարուեստս, որպէս զի որք ընթերցին, ի միտ առցեն եւ ծանիցեն, թէ նոյն Տէրն է, որ Մովսէսի հրամայեաց առնուլ գառն տարեւոր եւ յիշել զերախտիս աստուածութեան, որ յԵգիպտոս: Նոյն եւ աստեցոյց մեզ յիշատակ չարչարանաց իւրոց, ոչ միայն պէս պէս նշանաւք լուսաւորեաց, այլ եւ չարչարանաց եւ մահու համբերեաց, զի գիտեր, թէ լսելով զանարգանս Տեառն մերում, դարձ եղիցէ ի մեղաց մերոց:

<262a> Արդ, այսմ գաղափարութեան, երջանիկ ոմն պատուական եւ աստուածային ձրիւքն բարգաւաճեալ վարդապետ Թովմայ, սորա ելեալ մեծաւ ցանկութեամբ եւ յոյժ փափագմամբի խնդիր աստուածունակ տառիցս, որ կեանս տայ կամայորդոր լսողաց, ստացաւ զսա զաւակ ի Սիովն եւ ընտանեակ յԵրուսաղէմ, ի զարդ ճոխութեան հարսնացեալ սըրբոյ մաւր եկեղեցւոյ, եւ ի լուսաւորութիւն մանկանց Սիովնի, յամս աստուածապատիւ եւ երջանիկ հոգեւոր տեառն Ստեփանոսի եւ իթուաբերութեանս Հայկազնեան տումարիս ՉԼԷ (1288), ի քաղա[քիս] Արճէշ, եւ ընդ հով[ան]եաւ Սրբոյն Յակովբայ գրեցաւ:

Եւ արդ, աղաչեմ զձեզ Տէրամբ անպտուղս ի բարեաց, զդասս լուսերամիցդ, որ հանդիպիք սմա տեսութեամբ եւ ընթեռնուք եւ կամ գաղաբարէք, յիշեսջիք ի սուրբ եւ երկնաբացիկ աղաւթս ձեր զստացող տառիս զվարդապետ Թովմա, եւ ծնաւղսն իւր Ստեփանոս եւ զթարմարար գրիչ Սիմէոն, եւ զծնողսն իմ, եւ զնախնիսն իմ` հանգուցեալսն ի Քրիստոս եւ որք սատարեցին եւ աւգնական եղեն մեզ յայս գործ, եւ Քրիստոս Աստուածն, որ տերն է փառաց եւ <262b> տ[ո]ւիչ ամենայն բարեաց յիշողացդ եւ յիշեցելոց[ս] ողորմեսցի կրկին կենաւք եւ երկու աշխարհաւք, որ է աւրհնեալ, գովեալ եւ փառաւորեալ յաւիտեանս, եւ յաւիտենից յաւիտեանս, ամէն:

բ

<3b> Քրիստոս Աստուած բարեխաւսութեամբ քո եւ Կուսի ողորմեա Թումա վարդապետի եւ իւր ծնաւղին Ստեփանոսի, եւ եղկելի գրչի սիմէոնի եւ իւրոցն:

գ

<4b> Տէր Յիսուս ողորմեա զգծողին եւ ստացողին:

դ

Ստացող` Թովմա

<7b> Զսուրբ Աւետարանս Սուրբ Խաչիս Աղթամարայ, եւ Թովմայ տվի իմ հաւրն յիշատակ, զի յամեն ամի Ա ժամ արասցեն անխափան:

***

ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ

«Լոյս» 1906 թ., էջ 1219-1220, Ալիշան, Հայապատում, Բ, էջ 486-497

Գրիչ` Ստեփաննոս

ա

<1065b> Փառք գոյեցուցչին բոլորից անսկիզբն եւ անեզր բնութեան միասնական աստուածութեանն Հաւր եւ որդւոյ եւ ամենասուրբ Հոգւոյ, որոյ շնորհաւքն շարժին էակք ամենայն, յիւրաքանչիւր ընթացս ըստ կարգի, յաւէտ եւս ի զգալեացս բանականս այս մարդ պատուեալ հանճարով, որով զբնաւորական շարժումնն իմաստապէս մարթ է յաւրինել, աստուածային սիրովն ուղերձեալ ըստ որում է տեսանել ի բազմադիմի յայսպիսեաց իւրոց, այսինքն յաստուածասէր կամաց լաւաց մարդկան արգասեաց, եւ զգրութիւնս աստուածայնոց գրոց ստանալ: Յորոց պընդագոյն փութոյ խորհուրդեամբ` քահանայ ոմն Աստուածատուր անուն հանդերձ ձեռնասուն իւր հարազատ պատանւով Խաչատրիւ, որ է որդի քեռ իւրոյ, ի դեգերանս աստուածայնոց գրոց գոլով, կանխագոյն յինքենէ ի տղայոյթ վարժեալ եւ իւրանման կրթասէր բարուց զուգակցեալ կամաւք երկոցունց յաստուածահաճոյ զբաւսանս անձանց եւ ի սատարութիւն բռնահարեալ գործոյ ընթերցմանն, եւ ի յիշատակ բարեաց զկնի` ստացան զայս աստուածախաւս մատեանս նորոյ կտակարանաց, ի ձեռն իմոյ նուաստութեան Ստեփաննոսի ամենամեղ եւ անպիտան գրչի եւ ներելովն Աստուծոյ տրուպ եւ անարժան քահանայի, ի ժամանակս աստուածապաշտ, աստուածահաճոյ կրկին արքայի Լեւոնի որդւոյ Հեթմոյ, եւ ի նորուն աստուածասէր անդրանիկի Հեթմոյ` տէրութեան աստուածապահ բերդիս Լամբրոնի, եւ ի կաթողիկոսութեան ծերութեամբ պատուեալ տեառն Յակովբայ, ՉԼԴ (1285) թուականիս Հայոց գրեցաւ տառս յաստուածապահ սրբարանս մեծի ուխտիս Սկեւտայի` ընդ շքով թեւոց աստուածազաւր Նշանիս եւ Սրբոյ Փրկչիս, յառաջնորդութեան տեառն Մինասայ:

Արդ, մաղթեմք բոլորիցն Աստուծոյ, զստացաւղք գրոցսհաներձ տրուպ գրչաւս եւ մերովքն համայնիւք, եւս եւ զպատուական քահանայն Ստեփանոս Գոյներերիցանց եւ ծնաւղս նորին գտանել ողորմութիւն ի Տեառնէ, որ աւգնական եղեւ ի նիւթ գրոյս: Նա եւ հանդիպելովքդ այժմ եւ յապա` ամենառատ ողորմութեանն Աստուծոյ արժանանալ խընդրուածովք Աստուածածնին սրբոյ եւ սրբոց աւետարանչացն եւ բոլոր իսկ առաքելոցն դասուց, այժմ եւ յանվախճան աւուրն, ի փփառս մարդասիրին Աստուծոյ, յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

բ

Գրիչ` Ստեփանոս Գոյներերիցանց

Վայր` Սկեւռայ

<822b> Ըստ բանի սրբոյ ուրեմն Որում բաղձայ ոք` նմին եւ հասանել ջանայ, վասն զի բուռն է քան զմահ սէր, զոր ջուրք բազումք ոչ կարեն շիջուցանել, մանաւանդ յորժամ Աստուած իցէտոփումնն: Այսպիսեաւ երանելի ըղձիւք առ ստացումն աստուածաշունչ տառիցս վառեալ սըրբասնունդ պատանին Խաչատուր, թելադրութեամբ Գէորգեայ վարդապետի, առ որում կայր ի վարժս կրթութեան բանի եւ գրոյ ուսումնասէր դպիր Խաչատուր, ինքնագիր երկաւք ստացաւ զգիրս ծննդոցն, զԴատաւորացն եւ զԹագաւորութեանց: եւ վասն ոչ բերելոյ տկար մարմնոյն զերկս գրութեանն, աւժանդակեաց սնուցիչ նորին եւ քեռի աստուածապաշտ քահանայն Աստուածատուրն, եւ սակս աղքատութեան կարծեաց նախ զՆոր Կտակարանս ետ գրել իբրեւ զյոյժ հարկաւորս: Եւ դարձեալք յԱստուած խրախուսեալք իմով ձեռամբ Սեփանոսի Գոյներերիցանց փցուն գրչի` ստացան զաստուածային գիրս սրբոց մարգարէից եւ զսրբագրաց ոմանց, յեւթն հարիւր երեսուն եւ եւթն (1288) թուականիս, ի մխիթարութիւն ինքեանց հոգւով, որոց տացէ Աստուած ի հաճոյս իւր երկար վայելել ի սոն, եւ ի լոյս, բարեաց յիշատակն ստացողացն եւ աշխատողիս գրչի եւս եւ ընդհանուր զարմիցն նոցա եւ մեր, ի փառս Քրիստոսի աւրհնելոյն յաւիտեանս, ամէն: գ Կին ոմն ի նիւթ աւգնական եղեւ, յիշեսջիք եւ զնա ընդ վերագրեալքըն, եւ Աստուած ձեզ յիշէ:

դ

<756b> Զմեղուցեալ հողս զՍտեփանոս Գայներերիցանց յիշեա ի Տէր, պատուական եղբայր Խաչատուր:

ե

<782a> Զստացաւղ գրոցս զԽաչատուր յիշեսջիք ի Քրիստոս, այլ եւ զմեղաւոր հողս Ստեփանոս, եւ Աստուած զքեզ յիշէ:

զ

<970b> Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն, որ նա զաւրութիւն ամենամեղ քահանայի Ստեփանոսի աւարտել զտառս աստուածային, եւ զփափագ ըղձից պատուական եղբաւրն Խաչատրոյ լցոյց, զոր եւ մաղթիմ ի Տեառնէ ներել բազում յանցանաց իմոց, եւ զմեծն եւ զեւս գերագոյնն կատարեցից:

***

ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ

Երուսաղեմ 1406, (1731թ. ), Պողարեան, Ցուցակ Ե, էջ 50

… Ի թուականիս Հայոց ՉԼԷ (1288) ասացաւ եւ գրեցաւ ճառս, եւ ընծայեցաւ Հայաստանեայց սուրբ եկեղեցւոյ:

***

ՀԱՒԱՔԱԾՈՅ

Օքսֆորդի, էջ 307 (ԺԶ դ. )

Գրիչ` [Թորոս]

<69a> Այս գրոց աւրինակն գրած էր ի Հռոմ քաղաքն, առ դրան սուրբ ծայեցաւ Հայաստանեայց սուրբ եկեղեցւոյ: /// տուած թողցէ զյանցանս իւր, ամէն, եւ գրեալ էր ի թվինս Հայոց ԶԺԷ (1288):

***

ՅՈՀԱՆՆԷՍԻ ԵԶՆԿԱՑՈ ԳՈՎԵՍՏ Ի ՍՈՒՐԲ ԼՈՒՍԱՒՈՐԻՉՆ ՀԱՅՈՑ

Վենետիկ 207, (1272 թ. ), Սարգիսեան, Ցուցակ Բ, էջ 169

<117b> Փառաւորելով զամենասուրբ զերրորդութիւնն` զՀայր եւ զՈրդի, եւ զամենասուրբ Հոգին այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն: Ի թուականիս Հայոց ՉԼԷ (1288) գրեցաւ ճառս եւ ընծայեցաւ Հայաստանեայց [սուրբ եկեղեցւոյ]:

***

ԳՈՐԾՔ ԱՌԱՔԵԼՈՑ ԵՒ ԹՈՒՂԹՔ ԿԱԹՈՂԻԿԵԱՅՔ

Վիեննա 261, Տաշեան, Ցուցակ, էջ 667

Գրիչ Վայր` Կամբիկ անապատ

ա <159b> Փառք… Բայց գրեցաւ Գործքս Առաքելոցն Քրիստոսի ի դղէակս Մոլեւոնի, ի յանապատըս որ Կամբիկ կոչ[ի], ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնին եւ առաքելոցն Պետրոսի եւ Պաւղոսի եւ սքանչելագործ Սուրբ Նշանի, որ պահապան այսմ եղիցի, ի թագաւորութեանն ԼԵւոնի: Արդ, յիշեցէք զփակակալ սուրբ ուխտին Կամբկունն` զՅովհաննէս պատուական կուսակրաւն քահանայն, որ ետ ըզսայ, փափաքանաւք գրել յիշատակ իւր եւ ծնողաց իւրոց, եւ որ յիշէ` յիշեալ լիցի եւ Քրիստոսէ ինք: Ո՜վ սուրբ հարք եւ եղբարք եւ որդեակ, եւ որք առնոյք ըզսայ ուսմամբ կամ աւրինակ գնելով յիշեցէք զՅովհաննէս քահանայ, որ ստացաւ ըզսայ յարդար ընչից իւրոց յիշատակ հոգւոյ իւրոյ:

բ

Ծաղկող

<113b> Ո՜վ հարք եւ եղբայրք, անմեղադիր լերուք տխ(մ)արութեան ծաղկիս, աղաչեմ զձեզ մախրաթաւալ երեսաւք: Վա՜յ խաւարեալ մտացս ինչ այնեմ, գերա եղկելիս ի՞նչ այնեմ: