Հայերէն Յիշատակարաններ

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երուսաղէմ 251, Ն. Պողարեան, Ցուցակ, Գ, էջ 1720

 

Ստացող` Կոստանդին Վահկացի

 

ա

 

  Ես նուաստ անուամբ միայն եպիսկոպոս տէր Կոստընտինս Վահկացիս, զոր է սուրբ Աթոռն, նայ հրաման եղաւ ինձ ի յիմ պարոն ի հոգեւոր տիրոջէն եւ ի տէր Վահրամէն, եւ ի յայլ իշխանացն գնալ ի Կաֆան, վասն նոցա սիրոյ եւ խաղաղութեան: Եւ ես ի հարկէ եւ յիշխանութենէ սուրբ Աթոռոյն, յանձն առի անկամայ սրտիւ գնալ ըստ հրամանի պարոնացն: Եւ վասն դժնակ եւ սառնամանաց աւդաւն, որ էր սիրտ ձմռան, յունվար ԺԵ. (15), շատ վիշտ եւ արարանք կրեցաք ի ճանապարհին, որ ԺԵ. (15) աւր ի ձունին ի մէջն գնացաք գիշեր եւ ցորեկ, որ շատոց ոտք եւ ձեռք եւ ականջ անկաւ ի դառնութեան ժամանակին:

  Եւ եփ որ ի նավ մտաք, նայ բարիատեացն սատանա յարոյց ի վերա մեր ազգիազգի ար հողմեր, որ զոր Ե. (1) աւրն կերթայաք, նաեւ մէկալ աւրն ի յետ կու բերեր, եւ հանց ալեկոծութեան հանդիպեցաք, որ ճար ունէաք զԱստուած, եւ ինքն Քրիստոս աստուած ողորմացաւ ազատեց զմեզ ի յանդգնային կործանմանէն, ըոտ մարգարէին, որ ասէ` Նացաք մեք ընդ հուր եւ ընդ ջուր եւ հաներ զմեզ ի հանգիստ քո:

Եւ անաւրէն անհաւատ պարոն Խրիմին Կաւական պաշարեալ էր զաստուածայպահ քաղաքն զԿաֆայն, եւ յամէն աւր աստուածասաստ բարկութիւն, ու կռիւ, ու արիւնահեղութիւն էր ի վերայ քրիստոնէիցն: Եւ այնպէս ի նեղութիւն մնաց քաղաքն, եւ մենք մինեւ ի գալուստ հոգոյն սրբոյ, որ է պենտայկոստն: Եւ ետ աստուած զիւր անխռով խաղաղութիւն քաղաքին եւ երկրին ըստ բանին տեառն, թէ Զխաղաղութիւն իմ տամ ձեզ: Եւ ես տէր Կոստընդինս որ բերի զքաղաքին զքահանայք, եւ զտանուտէրքն, զխոճանին եւ արաք յիւրեանց մէջն խաղաղութիւն եւ սէր:

Եւ ես տէր Կոստընդինս, որ ի բազում ժամանակաց ի վեր փափաքէի այսպէս վայեու ձեւաւք աղեկ մագաղաթ պայծառ, գեղեցկագիր, ըզոր դաբան, ոսկիափայլ, եւ երփներփ գոյնաւք ծաղկեալ եւ առատայլի ոսկով զարդարեալ աստուածայխաւս եւ սուրբ Աւետարանի. եւ ի բազում քաղաք եւ ի գեղ, ի դանգ, ի յանապատ խնդիր էր եւ ի հարցումն, եւ ոչ կարէի գըտանել զփափաքելիս իմ: Այլ ապաւինելով յաստուած աւր ըստ աւրէ խնդրէի ի յաստուծոյ, զի տացէ զխնդրուածս սրտի իմոյ: Եւ Քրիստոս աստուած, որ առատն է ի տուրս բարեաց եւ գիտող է գաղտն[ե]աց մարդկան, յայտնեաց զսուրբ Աւետարանս մեզ, ըստ բանին տեառն, եթէ Որ հայցէ` գտանէ եւ որ բախէ` բաց[ց]ի նմայ: Եւ այլ թէ Զոր ին խնդ[ր]էզ հաւատով, յանուն որդոյ ի հաւրէ, տացի ձեզ. եւ այլ թէ Որ գայ առ իս, ոչ հանից զնա արտաքս:

Եւ էր սուրբ աւետարանս ի խոճայ Ասիլատինն ի մաւտ գրաւական, որ էր ազգաւ ասորի, ՌԲՃ. (1200) դրամաւ: Եւ մենք քահանայ եւ տանուտէր առ նա յուղարկելով շատ աղաանաւք եւաւրհնութեամբ հազիւ կարացաք առնուլ զսուրբ Աւետարանս, Ռ. (1000) դրամ, որ է ֆլորի ԻԲ. (22) եւ տվաք նոր կապել, եւ ԹՃ. (900) դրամ տվաք որ արծաթեցին, որ է ֆլորի Ի. (20), եւ ի Սամիսոն տվաք ոսկիջրել Գ. (3) ֆլորի, որ է ջումլայ ԽԶ. (46) ֆլորի:

Արդ ես նվաստ անուամբ միայն եպիսկոպոս տէր Կոստընդինս Վահկացիս, յերես անկեալ աղաեմ զամենեսեան զհարքտ եւ զեղբարքտ եւ զարդիքտ, որք հանդիպիք այսմ աստուածախաւս եւ սուրբ Աւետարանիս, եպիսկոպոսունք, վարդապետտք, քահանայք սարկաւագունք, կարդալով, տեսանելով կամ աւրինակելով, աղաեմ զձեզ յիշեցէք ի սուրբ եւ ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զտէր Կոստընդինս, եւ զծնաւղս իմ զՎասիլ, եւ զմայրըն իմ զՏիրուհի, եւ զԱստուծոյ աւրինակք զամուսին իմ զՄԱրիուն, եւ դաստուածարար որդեակն իմ զԱկօբ, որ Ժ. (10) ամեայ փոխեցաւ ի Քրիստոս եւ ինձ մեծ սուգ եւ տրտմութիւն եղեւ, որ այլ չունիմ ինձ մխիթար յաշխարհս, բայց միայն զՔրիստոս, որ մխիթարիչ է հոգոց եւ մարմնոց, կենդանեաց եւ ննջեցելոց:

  Դարձեալ աղաչեմ զձեզ սուրբ հարք, յիշեցէք եւ զհաւրաքեորքն իմ` զՄարանէ, զՄարթա, Զապլուն, զԱվիծ, եւ զեյլ արեան մերձաւորքն իմ առհասարակ:

Դարձեալ աղաչեմ զձեզ սուրբ հարք, յիշեցէք զաձնոսիկ, որք կանկնեցան եւ աշխատեցան եւ աւգնական եղան ի սուրբ Աւետարանիս ի գնելն, ի յարծաթելն, ի յոսկելն, եւ ի յայլ ամենայն անաւթքս եկեղեցւոյ: Եւ զիս զանարժան զտէր Կոստընդիս արժանացոյց Քրիստոս եւ կատարեց զխնդրածս իմ, աստուածահայրն ասէ. Տացէ տէր ի սրտէ քումէ, զեմենայն խնդրածս քո նայ կատարեսցէ: Եւ այլ թէ Զկամս երկիւղածաց իւրոց առնէ տէր, աղաւթից նոցա լսէ եւ կեցուցանէ զնորիայ: Եւ խնդրամք ի Քրիստոսղ, որ զձեզ` զյիշողքտ եւ զմեզ` զյիշեալքս սուրբ հայրապետացն եւ սուրբ վարդապետաց դասակից եւ մասնակից արասցէ:

Արդ ի վերջին ժամանակիս դարձեալ գնեցաւ սուրբ Աւետարանս ջեռամբ տէր Կոստընդնիս, եւ նոր կազմեցաւ, եւ արծաթապատ զարդարեցաւ, ի սեծ թվին Հայոց ՊԿԲ. (1413), ի հայրապետութեան տեառն տէր Յակոբայ կաթողիկոսի ընթանուր ամենայն հայկազեան սեռի, եւ ի նորա աթոռակալութեան տէր Վահրամին, եւ յիշխանութեան Հայոց պարոնայցն` պարոն Կարապետին եւ պարոն Թորոսին, որդիք պարոն Ասիլպակին, զոր խնդրամք ի Քրիստոսէ եւ ի սուրբ Լուսաւորիչէն, որ պահել է եւ պահեսցէ խաղաղութեամբ` մինչեւ ի խորին ծերութիւն, տամբ եւ աստուածատուր զաւակաւքն, եւ ամենայն գոյիւք, ամէն: Եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս յաւիտենից ամէն, ամէն:

Արդ աղաչեմ զվերջին յիշատակարանս գրողն` զանուամբ միայն էրէցս զԱստուածատուրս յիշել ի տէր, եւ դուք յիշեալ լիջիք ամէն:

 

բ

 

  Եստուած աւրհնեալ է յաւիտեան,

Որ է գիտող գաղտնեաց մարդկան,

Եւ տայ պարգեւս առատական,

Որք հաւատով ի նա յուսան,

Արդ աղաչեմ զամենեսեան,

Որք կարգաւորքդ էք միաբան,

Որք ընթեռնուք զԱւետարանս,

Ի հանդիմի կամ ի խորան

Զտէր Կոստընդիս զանպիտանս

Յիշել յաղաւթս արէք արժան:

Որ այսպիսի Աւետարան,

Փափաքէի ի փոքրութեան,

Բազում քաղաք եւ ի գեղան,

Խնդիր էի եւ ի հարցման:

Ես ոչ այսպէս յական,

Եւ ոչ ամէն շնորհօք ի լման:

Ամէն իրծք սա գովական,

Եւ հաճելի աչաց մարդկան:

Ձեւաւք է լաւ եւ աննըման,

Ոսկով իլի եւ երփգունեան,

Գեղեցկագիր'ւ ուղորդաբան,

Մագղադ պայծառ, որ հեշտ կարդան:

Ոսկի անուն տէրունական,

Հայնց որ փրկչին անուան.

Համաբարբառքն ի ներս ի լման,

Ոտանաւորքս ի մէջըն կան:

Արծաթապատ եւ պատուական,

Բազմապատկերք եւ փրկչական:

Եւ աղաչեմ զամենեսեան,

Որք հանդիպիք այսմ մատեան,

Զյիշատակարներս ի լման կարդան,

Զինչ որ ի չորս գլուխն կան,

Եւ զիս յիշման արէք արժան,

Եւ իմ մեղացըն թողութեան,

Ըմտ բանին տէրունական,

Եւ հրամանին անսխալական,

Թէ զոր կապէք` կապեալ մընան,

Եւ արձակեալքն ուրախանան:

Ես այս յուսովս եմ ի հարցման,

Տէր Կոստընդիս ես անպիտան:

Ընծայեցի լաւետարանս`

Ի սուրբ քաղաքս անաւրինական,

Երուսաղէմըս պանծական,

Որ Քրիստոսի է գերեզման.

Ինձ եւ իմոց պատճառ յիշման,

Որ զմեզ յիշէք միշտ անխափան,

Եւ դուք եւ մաք ի մի բերան

Աւրհնեմք զաստուած յաւիտեան,

Որ կատարէ զկամըս հայցման

Եւ զխնդիրս սրբոց մարդկան:

 

գ

 

  Աստուած աւրհնեալ յամենայնի,

Հայրն եւ որդի եւ սուրբ հոգի,

Որ տայ իւրս [ա]շխարհի,

Ըզպարգեւս առատ եւ իլի:

Տէր Կոստընդինոըս Վահկեցի,

Որ ի փափագ Աւետարանի,

Եւ ո ես այսպիսի,

Գեղեցկագիր ոսկով իլի,

Արծաթապատ եւ ցանկալի,

Մագղադ պայծառ որ հեշտ կարդցւի,

Աստուած էրետ գովելի

Անգին մարգրիտ եւ ջաւհարի,

Որ ոչ կայ իւր նմանի,

Քան թէ միայն ինքս լինի:

Ո՜վ քահանայք եւ պատուելի,

Որք ընթեռնուք զսա ի յարկի,

Կամ ի յատեան սուրբ տաճարի`

Յիշման արէք զիս արժանի,

Զտէր Կոստընդիս մեղօք իլի,

Մաղթեմ ի ձէնջ տեառն բարի,

Թէ զոր թողուք` թողեալ լիցի,

Եւ ձեր բանիւըդ ջընջեսցի:

ԶԱւետարանըս Քրիստոսի,

Որք տեսանէք, զոր ես գնեցի

Ի մանկութեան ժամանակի,

Եւ մեծ ջանիւ յաւարտ ածի,

Նախնեացն գրեալ ի Ւլայի.

Եւ ես գնելով արծաթեցի,

Տէր Կոստընդինս ըզՎանեցի,

Եւ յոյժ սիրով եւ պանծալի,

Զդրամն եւ զարծաթն ուրախալի

Տւի զարդարեալ զբանս Յիսուսի,

Զի աստէնս վայելչասցի,

Ել յապագան պըսակեսցի:

Եւ յորժամ վաղճան կենաց հասցի,

Եւ առ Քրիստոս ինձ գնալ լինի,

Մնայ յիշատակ ի տաճարի,

Որ Յարութիւն անուն կոի.

Ի Քրիստոսին գերեզմանի,

Ի Գաղգոթայ խաին տեղի,

ՅԵրուսաղէմ քաղաքի,

Ի սուրբ Յակոբ եկեղեցի:

Ոչ ոք հանէ զսա ի յաստի,

Ոչ տայ ի ձեռս անօրինի.

Թէ յայլազգեաց ահ մի լինի,

Դընեն պահուստ ի յամրոցի,

Կամ ի Կիպրոս կղզին տանի,

Մինչ բարկութիւն այն անցանի:

Դարձեալ բերեն ի սոյն տեղի,

Եւ վարձս առցեն ըստ վաստակի:

Թէ բռնաւոր մարդ հանդիպի,

Որ յաստուծոյ ոչ երկընչի,

Որ զսա ծախէ եւ կամ տանի,

Նա անիծից արժան լինի,

Եւ մասն առցէ ըզՅուդայի,

Զխաչահանուացըն Քրիստոսի:

Զայս յիշատակ ես ինձ եղի,

Որ միշտ պահէն յեկեղեցի,

Վասն յիշելոյ զմեզ ի բարի,

Եւ թողութիւն մեղաց լինի.

ԻՆձ եւ որդոյն իմ Յակոբի,

Նաեւ ծնողացն իմ եւ ազգի,

Եւ ամենայն մգրձեւորի,

Ով զսեզ յիշէ մտաւք բարի,

Իւր թողութիւն մաղաց լինի,

Մեզ եւ նոցա ամենայնի

Ողորմութիւն պարգեւեսցի,

Ընթերցողաց սոցա տացի,

Արքայութիւնըն Քրիստոսի.

Ամէն, ամէն, եւ այս լիցի,

Որք մեզ ասեն Տէր ողորմի:

 

ԳԻՐՔ ՀԱՐՑՄԱՆՑ ԳՐԻԳՈՐԻ ՏԱԹԵՒԱՑՒՈՅ

Երեւան 917

 

Գրիչ` Գրիգոր

Վայր` Խառաբաստայ վանք

 

ա

 

… Արդ ես Գրիգոր անձն եղկելի,

Նուաստ եւ անպիտան ամենայնի,

Ցանկացա գրելոյ այս սուրբ տառի,

Որ եւ Հարցմունք անուն կոչի,

ՄԵծ հռետորին Գր[ի]գորին,

Աստուածաբան վարդապետի,

Լուսաւորիչ մերոյ ազգի,

Ըզմա գրեցի եսի քարտի,

Առ ի վայելս ինձ ի յաստի,

Եւ յիշատակ յետ վախճանի,

Այլ եւ ծնողացն իմոց բարի`

Յըռստակես քահանայի,

Տօնա տիկնոջ` մօրն իմ հեզի,

Փոխեցելոյն յայս կենցաղի:

Այլեւ եղբարցս իմ մարմնի`

Յովանէս քահանայի

Եւ Սամուէլ սարկաւագի,

Եւ Բ. (2) քեռցս իմ նազելի,

Հանդերձ որդւովք իւրեանց բարի,

Եւ համօրէն ազգատոհմի,

Միշտ յիշատակ սա եղիցի,

Այժմ եւ աւուրն ապագայի,

Յորժամ փառօք գայ հայրենի:

Արդ գրեցաւ գիրքս բաղձալի

Ի գաւառս Քաջբերունի,

Որ յԱռճիշոյ այժմ անուանի,

Ի յանապատս հրաշալի,

Որ Խառաբաստ անուն կոի,

Ընդ հովանեւ Աստուածանի,

Կմբեթազարդ վիմարդեանի,

ՊԿԲ. (1413) թուականի,

Ի կաթողիըոսութեան մերոյն վեհի`

Յակոբ անուն հայրապետի,

Եպիսկոպոսութեան այս գաւառի`

Տէր Ստեփանոս տղայ համբակի,

Եւ յառաջնոդութեան մերոյ ուխտի`

Յակոբ անուն վարդապետի:

Սա կրօնաւորք կարգեալ ունի

Համանման սուրբ Անտոնի.

Որք հաւաքեալ կան յայս տեղի,

Ի դուռն սուրբ քաւարանի,

Աղօթել վասն աշխարհի,

Եւ ակն ունին տեառն վարժի:

Եւ ես նուաստ յամենայնի,

Որ եւ Գրիգորանուն կոիմ,

Ըյեւս ունիմ կրօնաւորի,

Գործովքս եմ վատ եւ աղտեղի:

Արդ պաղատիմ աղերսալի,

Որք հանդիպիք այսմ տառի,

Յիշման առնէք զիս արժանի,

Զի թողութեան մեզ պարգեւի,

Յառատաձիր տեառնէն ձրի,

Եւ յեզ եւ մեզ ողորմեսցի

Փրկիչն Յիսուս յամենայնի

Այջմ եւ յաւուրա աներկելի,

Յորժամ փառօք գայ հայրե||նի:

Եւ նմա փառք եկեղեցի,

Ընդ հօր հոգւովըն ճշմարտի,

Յաւետ այժմուս եւ միշտ էի,

Եւ յանըսպառ յաւիտէնի, ամէն:

 

բ

 

Զնուաստ ոգի Գրիգոր` աշակերտ բանի,

Որ կամք այժմ ի վանս Հերմոնի,

Առ ոտս քաջ հռետորի

Եւ բազմերախտ սուրբ ծնողի`

Յովհաննէս րաբունապետի,

Մի մոռանայք եղբարք բարի,

Այլ յիշեցէք սրտով իլի:

 

գ

 

  Զնուսատ տառապեալ ղարիբս յիշել աղաչեմ զպատահողսդ սմայ:

 

դ

 

  Վկայութիւն այս է ընդ[դ]էմ շուն ախթարմայից, լաւ սերտուիր:

 

ե

 

Գրիչ` Յովանէս

 

  ԶՅովանէս Առընջեցի գծող էջիս յիշել աղաչեմ: