Հայերէն Յիշատակարաններ

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

Երեւան 3402

 

Գրիչ` Մաթէոս

Վայր` Այրիվանք

 

Փառք ամենասուրբ երրորդութեանն` հաւր եւ որդւոյ եւ հոգւոյն սրբոյ: Ի ծագմանէ բանին աստուծոյ լուսօորեալք եւ ի շնորհաբաշխ հոգւոյն սրբոյ մաքրազարդեալք ի մերոց պետաց, ի հոգեկիր արանց ի հայկազանց սեռից` յուղղափառ հայրապետաց եւ աստուածաբան վարդապետաց, ներհմտացեալք կրթական վերածնութեամբ քաջոլորակ բաժանմամբ ձայնից երաժշտականաց շարակարգեցին զերգս շարականաց վիպասան չափաբանութեամբ բոլոր տարոյն, ը ստ հոլո[վ] ման մեծ արուսեկին, յաղագս տէրունական տօնից եւ ամենայն սրբոց ի պահքս ապաշխարութեան եւ ի հանգիստ ննջեցելոցն ի Քրիստոս. եղանակեցին երգ աւրհնութեան ի պայծառութիւն տաւնից եւ ի պատիւ փառացն աստուծոյ, ի համաձայնութիւն հրեշտակաց եւ ի մասնակցութիւն սրբոց եւ ի հրճուանս եկեղեցական դասուց:

Արդ, ցանկացօղ եղեւ այսմ աստուածաշունչ երգարանիս Դանիէլ աբեղայ. եւ ետ գծագրել մեծաւ ծախիւք ի վայելս վայելուչ անձին իւրոյ, հաւր իւր Դաւթի եւ մօրն իւր Կանէքի` փոխեցելոցն ի Քրիստոս, եւ հարազատ եղբաւր իւրոյ Սամուէլ քահանայի, հանդերձ ծաղկերանկ զաւակաւք, եւ զհաւրեղբայրն իւր զՄարտիրոս քահանայ, որոյ յիշատակ նոցին աւրհնութեամբ եղիցի:

Արդ, եղեւ աւարտ գրչութեան այսմ մեծահանդէս ոսկիազարդ եւ հոգելից տառիս ի շրջագայութեան հայկազեան տումարի ՋԱ. (1452), ի դառն եւ ի չար ժամանակի, որով նեղիմք ի բռնութենէ անօրինաց: Ի հայրապետութեան տէր  Գրիգորի` յառաքելական աթոռն ի սուրբ Էջմիածինն, որ ի Վաղարշապատ, ի սուրբ եւ ի գերահռչակ ուխտս որ կոչի  Այրիվանս, ի սկիզբն եւ ի մայր ամենայն վանորայից, ընդ հովանեաւ լուսոյ մաւր սուրս Աստուածածնիս, եւ արեամբ ներկեալ անմահին Քրիստոսի սուրբ գեղարդեանս, եւ այլ սրբոցս, որ աստ հաւաքեալ կան. ձեռամբ ամենամեղ եւ փցուն գրչի Մաթէոսի, որ զանունս մի այն ունիմ կրօնօորի, ի խընդրոյ եւ յարդեանցս երիցս երանեալ Դանիէլ կրօնաւորի: Վասն որոյ  յերեսս անկեալ  աղաչեմք զամենեսեան, որք լուսաւորիք սովաւ ուսմամբ կամ գաղափար առնելով, յիշեցէք ի Քրիստոս զվերոյգրեալ ստացաւղք տառիս…: Ընդ նոսին եւ զիս` զբազմամեղ ոգի Մաթէոս, որ եղէ գրիչ եւ սպասաւոր այսմ իրագործութեան ի գիր, ըստ իմում կարի խլկեցի աւրինակաւ` բանիւ եւ եղանակաւ ստուգեալ, եւ եդի զսայ շաղկապ սիրոյ ի մէջ հոգեւոր հարազատիս մեր  Դանիէլի, որոյ տէր աստուած վայելեալ տացէ բազմամեա ժամանակաւ: Ընդ որս եւ ես անկեալ աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք ի տեսութիւն վայելչութեան եւ որք աւգտիք կամ ընդաւրինակէք յիշեցէք ի Քրիստոս զիս` զՄաթէոս գրիչ, եւ զծնօղսն իմ, եւ զապաշխարող քոյրսն մեր  Ղատերես, որ բազում աշխատանք ունի ի վերայ մեր: Եղիցի յիշատակ մասին ժառանգութեան ընդ սուրբս ամենայն, ի Քրիստոս Յիսուս ի տէր մեր, որով յիշողացդ եւ յիշեցելոցս առ հասարակ ողորմեսցի, եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամէն, եղիցի, եղիցի:

 

ԵՐԳԱՐԱՆ

ՔՑՊ «Բազմավէպ», 1886, էջ 183  Գ. Յովսէփեան, Ազիզբէկենք, էջ 196

 

Հետ ստացող` Մանուէլ եպս. Ազիզբէկենց

 

Զվերջին ստացող սուրբ երգարանիս զտէր Մանուէլ եպիսկոպոս, որդի պարոն Աւաքին, թոռն պարոն Ազիզբէկին, որ գնեց զտետրակս ի հալալ յընչից իւրոց, ի թվականիս ՋԱ. (1452) յիշեցէք ի տէր:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6806

 

Գրիչ` Յովանէս

Վայր` Տփխիս

 

ա

 

… Արդ, գրեցաւ լուսաւոր եւ կեանսունակ սուրբ Աւետարանս ի թուականութեանս Հայոց ՋԱ. (1452), ի մայրաքաղաքս Տփխիս, ընդ հովանեաւ կամակատար սուրբ Աստուածածնիս եւ Գէորգեա զօրավարիս, ի լաւ եւ յընտիր աւրինակէ Սըսցի:

Աղաչեմ զամենեսեան, որք կարդայք եւ լուսաւորիք յաստուածային բանիցս, յիշեսջիք սրտի մտաւք առաջի Քրիստոսի զնախասացեալ բարեպաշտուհի կինն Ջհան, զ'ի Քրիստոս փոխեցեալ զայր զԱջիպ, եւ զորդիսն իւր զՎարդան եւ զՄուրատ եւ զՄըսըր, եւ զդուստր իւր զԵղիսաբէթ, եւ զհանգուցեալ որդին իւր զՍարգիս, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն իւր` զկենդանիսն եւ զհանգուցեալսն, եւ որք յիշէք բարի յիշմամբ եւ աներկբայ հաւատով` յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս, ամէն:

Եւ զսուրբ Աւետարանիս յիշատակարանն կարդան ի տաւնի զատկին, եւ յայտնութեանն եւ հանգստեան շարականն եւ Քրիստոս որդի աստուծոյ ասեն: Եւ Աւետարանս լաւ դաստառակով պահեն:

Ընդ վերագրելոցս յիշեսջիք եւ զիս` զմեղապարտ եւ զանարհեստ գրիչս  զՅովանէս, եւ սխալանաց եւ խոշորութեան անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այս չափ էր:

 

բ

 

ԶՄանուէլ նկարող յիշ[եցեք] ի Քրիստոս:

 

ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ ԳՐԻԳՈՐԻ ՏԱԹԵՒԱՑՒՈՅ

Երեւան 2156

 

Գրիչ` Յովանէս

Վայր` Տփխիս

 

… Արդ, գրեցաւ աստուածային մատեանս եւ վարվափթիթ բուրաստանս այս, որ կոչի Քարոզգիրք, արարեալ եւ հաւաքեալ արի եւ քաջ հռետորի եւ անյաղթ փիլիսոփայի Գրիգորի Որոտնեցոյ` փոխեցելոյն առ Քրիստոս: Եւ եղեւ զրաւ աւարտման սորա ի  Փայտակարան մայրաքաղաքս որ կոչի Տփխիս, ի դրան կամակատար սուրբ Աստուածածնիս եւ Գէորգէա զօրավարիս, ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի` Վաղարշապատու պատրիարգի, եւ ի վերադիտողութեան նահանգիս Վրաց տէր Ղուկասու` Հաղբատայ արքեպիսկոպոսի, եւ ի թագաւորութեան վրաց Գէորգեայ Բագրատունոյ, զոր պահեսցէ տէր աստուած պարագայ  ցամաւք յաղթող ի վերայ թշնամեաց խաչին Քրիստոսի:

Բայց ցանկացող եղեալ այսմ հոգելից եւ արդիւնաշահ մատենիս երիցս երանեալ երջանիկ եւ սրբասնեալ եւ գերիմաստ գիտութեամբ ճոխացեալ եւ շքեղացեալ քաջ րաբունիս  Ստեփանոս, եւ իւրով ձեռամբն գրեաց մինչ ի յաղուհացից երրորդ կիւրակէն, եւ զայլն գրել ետ ի վայելս անձին իւրոյ եւ ի յիշատակ հոգւոյ իւրոյ եւ ծնաւղաց իւրոց: Արդ, յերես անկեալ աղաչեմ եւ հայցեմ ի ճա շակողացդ ի հոգեւոր սեղանոյս եւ աղաչանս բազումս մատուցանեմ սիրողացդ իմաստութեան, որք լուսաւորիք գիտութեամբ ի սմանէ եւ մասին սակս հանդիպիք գաղափարելով, կամ կարդալով, կամ տեսանելով, յիշեսջիք զվերոյգրեալ զստացօղ սորա` զանյաղթ փիլիսոփայ եւ զսրբասնեալ րաբունապետս զՍտեփաննոս, եւ զհայր սորին զՎարդան, եւ զմայրն զԴէդա-Խաթուն, եւ զեղբարսն, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն` զկենդանիսն եւ զհանգուցեալսն ի Քրիստոս: Այլ եւ զըստ հոգւոյ հարազատն զսնընդակից եղբայր սորա  զՅովանես ճգնազգեաց կրօնաւոր, որ առիթ եղեւ սմա եւ օգնական ի յուսմունս իմաստութեան եւ բազում աշխատութեամբ ծառայեաց, զոր տէր հատուսցէ զվարձս վաստակոց սորա ընդ միոյն բիւրապատիկ ի հանդերձեալ կանոնս:

Նա զգերապատիւ եւ զնրբահայեաց եւ զզարդարեալն իմաստութեամբ եւ զբարձրացեալն աստիճանաւ զըստ հոգոյ հայր եւ զուսուցիչ սորա  զԿարապետ րաբունապետ, որ բազում աշխատութեամբ ուսոյց զվարդապետական եւ զերաժշտական գիտութիւնս. զոր տէր աստուած պահեսցէ զնա որպէս զջահ անշիջանելի ի պարծանս եւ ի պայծառութիւն կաթուղիկէ եկեղեցոյ, եւ յետ աստեացս ըստ սրբոց վարդապետացն դասակից եւ պսակակից արասցէ: Դարձեալ, աղաչեմ զհանդիպողսդ, զի ընդ վերագրելոցս յիշման արժանի առնէք եւ զիս` զմեղուցեալ գծող սորա զՅովանէս   անուամբ քահանայ եւ ոչ գործով: Այլ եւ յիշեսջիք եւ զեղբարքս մեր ըստ հոգոյ, որք օգնական եղեն գրոցս, որք քարտէս կոկելով, որք խազելով եւ որք այլ պիտոյիւք: Եւ որք յիշէք բարի յիշմամբ եւ աներկբայ հաւատով, յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս, ամէն:

Բայց աւարտեցաւ սա ի թվաբերութեան Հայկազեանս տովմարի ՋԱ. (1452), մայիս ամսոյ յերեքն, ընդ վերագրելոցս յիշեսջիք եւ իմաստուն եւ հանճարեղ քահանայ զկազմող սորա, հանդերձ ծնողաւք եւ ազգականաւք:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Փարիզ, Նուպարեան Մատենադարան համար 2, նաեւ Փիրղ. Նօտ. 169-170 գրիչ` Գալուստ վայր` Աղջոց վանք

 

ա

 

… Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թուականիս Հայոց ՋԱ. (1452), ի հայրապետութեան Վաղարշապատու տեառն Գրիգորի, եւ ի ղանութեան Ջահանշահին որդոյ Ուսուֆին. գրեցաւ ձեռամբ անարուեստ գծողի  Գալստի անուամբ միայն աբեղայի եւ ոչ գործով, ի դառն եւ յանբարի ժամանակի, ի գաւառս Արարատեան, ի ձորս Քեղոյ, ի վանքն Աղջոց, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս եւ հրաշափառ Կաթուղիկէիս, եւ սուրբ Ստեփանոս նահատակիս, եւ  Թրի սուրբ նշանիս եւ այլ բազմահաւաք սրբոցս որ աստ կան, ի խնդրոյ սրբասէր եւ հոգելի միայնակեցին Դաւթի, որ է մահդասի եւ մըղտսի, ի յիշատակ իւր ըստ հոգւոյ. եւ մեծաւ փափագանաւք ստացաւ զսա ծնաւղացն իւր Միքելին, եւ մաւրն Սիրմա-Խաթունին, եւ եղբաւրն  Թանշութին, եւ զաւակաց սոցին Սարգսին եւ Մաթէոսին, եւ Աստուածատուրին, եւ Վրթանիսին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց: Արդ որք աւգտիք ի սմանէ կարդալով կամ աւրինակելով յիշեսջիք ի սուրբ յաղաւթս ձեր զվերոյգրեալսն. աստուած յիշողացդ եւ մեզ յիշեցելոցս առ հասարակ ողորմեսցի Քրիստոս աստուած մեր, եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամէն:

Այլ եւ յիշեսջիք զերկու հարազատ եղբարք` զկուսակրաւն քահանայքն զՄխիթար եւ զԳալուստ` գծաւղ սուրբ Աւետարանիս, ընդ սմին յիշեսջիք եւ զՄխիթար աբեղայն` քվերորդին Դաւթին, եւ զՅովհաննէս էրէց եւ զծնաւղ սոցա, ամէն:

 

բ

 

Քրիստոս աստուած իւր սուրբ աւետարանչացն բարեխօսութեամբ զԹաշ-Խաթունի մեղքն թողու, իւր արքայութեան արժանի առնէ` սրբոցն դասակից. մեզ` մէկ մաշէագին (՞) արար ծառայութիւն:

 

գ

 

Նկարող եւ կազմող` Ստեփանոս

 

Զմեղապարտն նկարաւղ եւ զկազմաւղ սուրբ Աւետարանիս`  զՍտեփանոս աբեղայս յիշեցէք ի սուրբ յաղաւթս ձեր, ո՜վ սուրբ ընթերցաւղք, որք կարդայք կամ աւրինակէք լիակատար սրտիւ աստուած ողորմի ասացէք. ողորմած աստուածս մեզ եւ ձեզ ողորմի առ հասարակ. եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամէն:

 

ՃԱՌԸՆՏԻՐ

Երեւան 3771

 

Գրիչ` Ներսէ՞ս

Վայր` Որոտնայ վա՞նք

 

ա

 

Զստացող սորա զՍէրովբէ քահանա եւ զկենակիցն իւր զՀաւսարն` ըզփոխեցեալն ի Քրիստոս, եւ զզաւակն իւր զՅովհաննէսն, եւ զԱստուածատուրն, եւ զՏէրտէրն յիշեցէք ի Քրիստոս, եւ աստուած զյիշողսդ յիշէ յիւր արքայութիւնն:

 

բ

 

Քրիստոս աստուած քո սուրբ գալստեամբդ ողորմեա Կարապետ քահանաի, եւ Գոհար-Ազգին, եւՍերովբէ քահանային,  Հաւսար-տիկնա, եւ զաւակաց իւրոց, եւ որք ընթեռնուք յիշեցէք ի Քրիստոս եւ աստուած զձեզ յիշէ յիւր արքաութիւնն, բարեխաւսութեամբ սուրբ Սիմէովնի:

 

գ

 

Կարապե՛տ մեծ գալստեանն, անբարբա՛ռ սուրբ բարեխաւս հայցեա միացելոյն ի քեզ ի հոգւոյ վտանգից փրկիլ ընդրեալ քահանայիցն Կարապետ եւ Սերովբէն, եւ այլ մերձակայիցն` Առաքելին, եւ Կուռճի-Պէկին, եւ տատային  Էլխաթունին, եւ ի Քրիստոս փոխեցելոյն` Գոհար-Ազգին, եւ Հաւասար-Խաթունին, Յովաննիսին եւ Մկրտչին, որ տղա հասակաւ առ Քրիստոս փոխեցան եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 4830

 

ա

Գրիչ` Գրիգոր

Վայր` Աղթամար

 

… Ուստի եւ տեսեալ զսորա անճառ փրկագործութեան խորհուրդ աստուածասէր եւ հաւատարիմ կինն  Սուլթան-Մէլէք, եւ ցանկացող եղեալ այս աստուածախօս սուրբ Աւետարանիս եւ ետ գծագրել զսա ի հալալ ի քրտնաջան վաստակոց իւրոց յիշատակ հոգոյ իւրոյ, եւ ծնօղաց իւրոց` Ծերունին եւ Գոհար-Մէլէքին, եւ առն իւրոյ Էլէքսանին, եւ տարաժամ հանգուցեալ որդոցն  Սիրունին, Թումային, Խոջաբէկին, Խալիֆին, եւ Մկրտիչ սարկաւագին, եւ Մուղալ-Խաթունին, եւ եղբօրն Վարդանին, եւ   քըւերն Մսըր-Մէլէքին  եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորաց նորին` կենդանեաց եւ հանդուցելոց, եւ ետ զսա ընծայ եւ նըւէր ի դուռն սրբոյն Ստեփանոսի նախավկային` ի մայրաքաղաքն յՈստան, յիշատակ անջնջելի եւ կտակ անդառնալի, որպէս զի հրճուեսցին սովաւ մանկունք սուրբ եկեղեցոյս եւ լի բերանով եւ ուղիղ սրտիւ աստուած ողորմի ասասցեն Սուլտան-Մէլէքին, եւ ծնօղաց նորա, եւ զաւակաց` Սիրունբէկին եւ այլոցն, որ երիտասարդական կենօք փոխեցաւ ի կենցաղոյս եւ եթող մօրն իւրոյ սուգ անմխիթար եւ վէրք անողջանալի, եւ այլոցն ամենայնի:

Եւ արդ, ես` յետինս ի գրչաց եւ անարժանս ի կարգաւորաց` սոսկանուն քահանայ Գրիգոր տեսի զսէր եւ զփափագ սորա, զոր ունէր առ հոգեւորն եւ իմով իսկ տկարութեամբս յանձն առի եւ ամենակարող զօրութեամբն   աստու ծոյ կատարեցի զսա մեղսամած մատամբիմով յաստուածապահ կղզիս Աղթամար, ընդ հովանեաւ ամենայաղթ սուրբ Խաչիս եւ սուրբ Նշանացս, ի հայրապետութեան տեառն Զաքարիայի, ի թուականիս մերում ի ԹՃ. եւ ի մէկ ամին (1452): Զոր եւ իմ անընդունակ գոլով յարուեստ գրչութեան եւ բազում մեղացն ցնորիւք պաշարեալ, այլ ըստ կարի իմում, զոր շնորհեաց ինձ մարդասէր հոգին, բազում աշխատանօք գծագրեցի զսա ի ստոյգ եւ յընտիր աւրինակէ` կենօք, տառապանօք եւ բազում տրտմութեամբ` ի դառն եւ ի վշտալից ժամանակիս, յոր եկն

Ջըհանշայ փաթշահն եւ ի յՈստան նստաւ բոլոր ձմեռ մի` բազում զօրօք, տացէ նմա տէր կեանս խաղաղականս, ամէն:

Արդ, որք ճաշակէք յաստուածային բուրաստանէս եւ յամենալի սեղանոյս, որք հանդիպիք սմա տեսութեամբ կամ ընթերցմամբ, յիշեցէք յերկնագնաց սուրբ յաղօթս ձեր զյառաջ յիշեցեալ ստացող սուրբ Աւետարանիս` զՍուլտան-Մէլէք, եւ զծնօղսն իւր` զԾէրուն եւ զԳոհար-Մէլէք,   եւ  զայրն իւր զԷլէքսան, եւ զորդիսն` զՍիրունբէկ, զԹումայ, զԽոջաբէկ, զԽալիֆայ, եւ զՄկրտիչ սարկաւագ, եւ զՄուղալ-Խաթուն, եւ զեղբայրն զՎարդան, եւ զքոյրն  զՄսըրմէլէք, այլ եւ զհոգեւոր հայրն զՄկրտիչ, եւ զկենակից նորին` ըԶմրութ, զՄարտիրոս Մոկացին, որ բազում երախտիք ունի ի վերայ մեզ, նաեւ զԹումէն, որ զթուղթն եբեր, եւ զ… դըբաղն, որ զԱւետարանի սեկն ետուր, եւ  զԷվատշայ ֆռաշն, եւ զայլ ամենայն, որ երախտիք ունին ի վերայ իմ եւ ի վերայ սուրբ Աւետարանիս, [դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զխախաթուն, Թումա, Խաւոց` Մկըրտչի կին, զՄանգաբաւի դուստրն], եւ զայլ ամենայն ազգատոհմն նորա` զկենդանիսն եւ զննջեցեալսն յիշեցէք ի Քրիստոս եւ ուղիղ սրտիւ աստուած-ողորմի ասացէք, եւ աստուած յիշողացդ եւ յիշեցելոցս ի սմա առ հասարակ ողորմեսցի:

Ընդ նոսին եւ զամենամեղ գծագրող սորա զԳրիգոր քահանայ, եւ զծնօղսն իմ զխաչիկ եւ զԱզիզ-Մէլիք, եւ զեղբայրքն իմ զհռչակաւոր քարտուղարն զԹումա կրօնաւոր եւ զՆաւասարդ, եւ զզաւակսն իմ զԹումա սարկաւագն, որ աշխատեցաւ ի կոկել թղթիս եւ  զՆաւասարդ սարկաւագն` զհանգուցեալն առ Քրիստոս, եւ զայլ ամենայն ազգատոհ[մ]սն մեր, եւ զերախտաւորսն` զկենդանիսի եւ զհանգուցեալսն, եւ որք զմեզ յիշէք եւ ուղիղ սրտիւ աստուած-ողորմի ասէք, եւ աստուած զձեզ յիշէ յաւրհնութեան պահուն, ամէն:

Եւ արդ, ես` Սուլտան-Մէլէքս ետու զսուրբ Աւետարանս ծովահայեաց Ոստան քաղաքի սուրբ Ստեփաննոսի նախավկային` յիշատակ հոգոյ իմոյ, եւ որդւոյն իմոյ Սիրունբէկի, որ երիտասարդ փոխեցաւ ի կենցաղոյս, եւ այլոցն ամենայնի:

Եւ մի ոք իշխեսցէ հեռացուցանել զսուրբ Աւետարանս ի դրանէ սուրբ Ստեփանոսի տաճարիս կամ ծախելով, կամ գրավելով, կամ այլ ինչ աղագաւ` ոչ ի մերոց եւ ոչ յօտարաց, ոչ ի քահանայից եւ յաշխարհականաց, եւ եթէ ոք յանդգնի հեռացուցանէ` նա զանէծքն զօձին եւ զԿայենին   ժառանգեսցէ եւ զմասն զՅուդային եւ զայլ ախչահանւացն առցէ ինքն եւ այլ կամակիցքն նորա, եւ ոչ եղիցի փրկութիւն հոգոյ նորա ոչ յայժմուս եւ ոչ ի հանդերձելումն, հանդերձ ծնօղօք եւ ամենայն զարմօք, ամէն:

Եւ ինքն Քրիստոս աստուած, որ տէրն է փառաց եւ տուող ողորմութեանց ձեզ` յիշողացդ եւ մեզ` յիշեցելոցս ի սմա, առհասարակ, ողորմեսցի եւ ինքն աւրհնեալ, գովեալ եւ բարեբանեալ եղիցի յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

Դարձեալ, աղաչեմ յիշել ի տէր զպատուական եւ զընտրեալ քահանայքն Ոստան քաղաքին` զսպասաւորք սուրբ Ստեփանոսի նախավկային` զմեծ փիլիսոփայքն զՍտեփանոս Սադաղէն եւ զորդի նորին զԱտոմն, զՍտեփանոս Համիթենցն եւ զԱտոմ որդի նորին,  զՍտեփանոս եւ զՄարտիրոս, զԱւետիս, զԱտոմ եւ զԹադէոս, որ բազում աշխատութեամբ սպասաւորեն սուրբ եկեղեցոյս, տացէ նոցա տէր աստուած վարձս ըստ վաստակոց նոցա եւ դասաւորէ ի վերինն Երուսաղէմ ընդ սուրբս եւ սիրելիս անւան իւրոյ, հանդերձ ծնօղօք եւ ամենայն ազգականօք, ամէն, եղիցի, եղիցի:

 

բ

Գերությունից ազատող` Ուսթայ Ատոմ

 

Արդ, ի վերջին դարուս եւ յերեկոացեալ ժամանակիս ես` ուսթայ Ատոմս թափեցի զԱւետարանս ի յանաւրինաց, զոր էր գերի բերեալ զպիղծ բռնաւորն Էզտինշէրն: եւ ետու վերստին ի դուռ սուրբ Ստեփանոս նախավկային  Ոստան քաղաքի, յիշատակ հոգոյ իմոյ, եւ ծնողաց իմոց` հաւրն իմոյ Սարգսին, մաւրն Սաղդաթ-Խաթունին, եւ կենակցին իմոյ Նիկար-Խաթունին, եւ զաւակաց իմոց Սաղդաթին եւ Դովլաթ-Խաթունին, որ երիտասարդական մահուամբ փոխեցաւ ի Քրիստոս, փեսային  Յովանիսին, եւ իւր տղայոցն Բուլութին, Խանումին եւ Բէկուն: Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զուսթայ Ատոմն, եւ զորդին իւր զԷվատշէն եւ զԿարապետն, եւ զդուստրն իւր զԲաղտատն, եւ զկենակիցն իւր զՆկարն, եւ զծնօ[ղ]քն իւր զԽաչիկն եւ   զՈւսլուն, եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք նոցա եւ աստուած ձեզ ողորմեսցի: Եւ այժմու քահանայքս, որ կու աշխատին ի դուռն սուրբ Ստեփանոսիս` զտէր Ատոմ Համիթենցն, եւ զմիւս տէր Ատոմն, զԿարապետ քահանայն, զԹադէոս քահանայն, եւ զորդին իւր  զՅոհաննէս քահանայն, զՄելքէսէթ քահանայն, զՄեսրոպ քահանայն, զԱւետիս քահանայն, զԱռաքել քահանայն եւ զԱս|| քահանայն յիշեցէք ի Քրիստոս եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք նոցա, ամէն:

Եւ արդ, ես` ուսթայ Ատոմս` վերստին ետու զսուրբ Աւետար[անս ի վանս] սուրբ Ստեփանոս, զի կացցէ ընդ իշ[խանութեամբ|| եւ մի ոք իշխեսցէ զսա հեռացուցանել ի դրանէ սուրբ Ստեփանոսիս, ո'չ յիմոց   եւ ո'չ յաւտարաց, եւ ե[թէ]  յանդգնի` զմասն զյուդային առցէ եւ զայլ խաչահանւացն: Եւ այնոքիկ, որ սրտացաւաբար խնամարկու լինին սուրբ Աւետարանիս` նա վարձատրին ի Քրիստոսէ աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս, ամէն:

 

ՄԱՏԵԱՆ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԵԱՆ ԳՐԻԳՈՐԻ ՆԱՐԵԿԱՑՒՈՅ

Փիրղ. Նօտ. 170, «Դիւան» Ժ., էջ 14

 

Գրիչ` Մինասենց Թումայ

Վայր` Աղթամար

 

… Արդ, եղեւ զրաւ գրչութեան սորա յաստուածապահ կղզիս Աղթամար, ընդ հովանեաւ գմբէթաձեւ եւ երկնանման ս. Խաչի տաճարիս. ՋԱ. (1452) թըւականիս, ի հայրապետութեան տեառն Զաքարիայի…, ձեռամբ  Մինասենց Թումայ անուամբ եւ եթ աբեղայի…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Ն. Ջուղա, Ս. Ստեփանոս եկեղեցի, Մ. Տ. Մ. եւ Ս. Տ. Ա.

 

Գրիչ` Ստեփանոս

Վայր` Աղթամար

 

Փառք… ուստի տեսեալ զանճառ փրկագործութեան խորհուրդ բարեմիտ տանուտէրն Մկրտիչ եւ ետ գծագրել… յիշատակ հոգոյ իւրոյ, եւ ծնաւղաց իւրոց Յովանիսին եւ Աննային, եւ կենակցին  Թամարին, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրոց, եւ… ետ զսա ընծայ եւ նուէր ի դուռն սուրբ եկեղեցւոյ… Եւ արդ, ես` յետինս յարդարոց եւ առաջինս ի մեղաւորաց, անարժանս յարժանաւորաց եւ անարգս ի կարգաւորաց, անարհեստս ի գրչաց Ստեփանոս անուամբ եւ եթ աբեղայ… կատարեցի զսա մեղսամած մատամբս իմով յաստուածաբնակ կղզիս Աղթամար, ընդ հովանեաւ ամենայաղթ սուրբ Խաչիս եւ սուրբ Նշանիս, ի հայրապետութեան տեառն Զաքարիայիս, ի թվականիս Հայոց ՋԱ. (1452), ի ստոյգ եւ յընտիր աւրինակէ, կենաւք, տառապանաւք…: Յիշեսջիք յերկնագնաց յաղաւթս ձեր զստացող սուրբ Աւետարանիս զՄկրտիչն, եւ զծնօղսն իւր զՅովհաննէս եւ զԱննայ, եւ զաւակս իւրեանց զԴանիէլ եւ զՎարդան, զՄովսէս, զԱտոմ եւ  զՆերսէս, զհաւրեղբայրն զՅովանէս, եւ զկին իւր զԳոհար, զաներն իւր զՄովսէս, եւ զոքանչն զՄինայ, եւ զքոյրքն զըԹագուհի եւ զՋաւհար, զՄրւաթ եւ զՄամոյ, զփեսայն զՍիոն, եւ զծնաւղսն իւր զՍտեփաննոս եւ զՄռջան, եւ զաւակսն իւր  զՄեսրոպ եւ զԹուրուանդէն, զմիւս փեսէն զԿիրակոս… եւ զգծող սորա, զՍտեփանոս, եւ զիմ ծնողսն զՄկրտիչ եւ զԳոհարմէլիք, եւ զեղբարքն իմ զԴաւիթ եւ զՍուքիաս, եւ զքոյրն զՍուլթան-Մէլիք…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Փիրղ. Նօտ. 168-169, Նշխարք, էջ 169-170, Բաղէշ` ի ս. Գէորգ եկեղեցի

 

Գրիչ` Վարդան

Վայր` Վան

 

… Արդ կատարեցաւ սուրբ Աւետարանս ի քաղաքս որ կոչի Վան, ընդ հովանեաւ սրբուհւոյ Աստուածածնին, եւ սուրբ Վարդան քաջ զօրավարին եւ այլ սուրբ եկեղեցեացս, ձեռամբ յոգնամեղ եւ անարժան սուտանուն  Վարդան երիցու. ի թուականութեանս Հայոց ՋԱ. (1452), ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի, եւ մերոյ աթոռակալի սուրբ ուխտիս Վարագայ` հեզահոգի եպիսկոպոսին տէր Յովանիսի եւ Զաքարիա վարդապետի:

Յիշեցէք… զիս` զանարժան գծողս զՎարդան, եւ զիմ ծնողքն` զհայրն իմ զՅովանէս քահանայն, եւ զմայրն իմ Զըմրութ, եւ զեղբայրն իմ եւ զուսուցիչ զԿարապետ քահանայն` զնահատակն Քրիստոսի, որ նահատակեցաւ  յԱրճէշ քաղաքի, եւ այլ եղբարցն իմոց, եւ իմ որդւոյն Նիկողայոսին, որ աշխատեցաւ ի կոկել թղթին, եւ միւս որդոց` Յովանիսին եւ Գրիգորին, … եւ մեր տղոց մօրն` Դովլաթին, եւ նորին ծնողացն…: Դարձեալ, յիշեցէք ի Քրիստոս զՄինաս ծաղկողն եւ  զՎարդան վարպետ կազմողն…: Յիշեցէք ի սուրբ յաղօթս ձեր զՅովանէս [տանուտէրն եւ զկենակիցն] զԱւագուհին, որ ստացաւ զսուրբ Աւետարանս:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Ախալքալաքի Ալաթուման գիւղ Մ. Տ. Մ.

 

Գրիչ` Վարդան

Վայր` Մոկաց երկիր, Սերիվանք

 

Գրեցաւ յերկիրս Մոկաց, ի սուրբ ուխտն Սերիվանք, ընդ հովանեաւ սուրբ Գէորգայ եւ սուրբ Նշանիս, ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի եւ Զաքարիայի, ձեռամբ Վարդանայ` որդւոյ Սամուէլի եւ Մինայի:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Փիրղ. Նօտ. 169

 

Գրիչ` Վարդան

 

… Այլ եւ գրեցաւ սուրբ Աւետարանս աստուածախօս ձեռամբ անարժան եւ տխմար գրչի Վարդանի, յընտիր եւ ի ստոյգ օրինակէ: Ի մեծ թուականիս Հայոց ՋԱ. (1452), ի կաթուղիկոսութեան Հայոց Ախթամարայ տեառն  Զաքարիայ, ընդ հովանեաւ սուրբ տաճարին Գէորգայ եւ սուրբ Նշանի:

Քանզի ստացաւ զսա պատուական եւ հաւատարիմ Թովմայ եւ կողակիցն իւր Խաթուն-Մելիքն…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Կոկանդ քաղաք, Մ. Տ. Մ.

 

Գրիչ` Վարդան

 

… Այլ եւ արդ գրեցաւ սուրբ Աւետարանս աստուածախաւս ձեռամբ անարժան եւ տխմար գրչի Վարդանի… յընտիր եւ ի ստոյգ աւրինակէ` կենաւք տառապանաւք եւ բազում պանդխտութեամբ եւ ազգի ազգի տրտմութեամբ: Եւ է ի մեծ թուականիս Հայոց ՋԱ. (14 52), ի կաթողիկոսութեան Հայոց Աղթամարցոյ Զաքարիայի, ընդ հովանեաւ սուրբ տաճարիս Գէորգեա եւ սուրբ Նշանի:

Քանզի ստացաւ զսա պատուական եւ հաւատարիմ ծառայս աստուծոյ Թովմայ եւ կողակիցն իւր Խաթուն-Մէլէք… յիշեցէք եւ զծնաւղսն իւր ըստ մարմնոյ` զհայրն իւր զՅակոբ եւ զմայրն իւր զՋուհար, եւ զեղբայրքն իւր զՍտեփանոս եւ  զԾերուն, եւ զեղբաւրորդին զԿիրակոս կրօնաւորն, եւ զքոյրն Շամամ, եւ զԱնտոն… եւ զիս` զփծուն գրիչ Վարդան… զհայրն իմ զՍամուէլ քահանայ, եւ զմայրն իմ զՄինայ, եւ զհոգեւոր հայրն իմ եւ զեղբայր Մկրտիչ եպիսկոպոս, որ բազում երախտեաց ինձ…:

Եւ արդ, ես` Թումայ եւ կենակիցն իմ Խաթուն-Մէլէք միաբանեցաք սիրովն Քրիստոսի, ետուք գրել զսուրբ Աւետարանս ի յարդար վաստակոց մերոց վասն սիրոյն Քրիստոսի եւ յուսոյ արքայութեան, յիշատակ մեզ, եւ ծնօղաց մերոց, եւ զաւակացն մերոց… Ընդ նոսին [յիշեցէք] զբարի կրօնաւորն զՍիոն աբեղայն եւ զՈհանէսա որդին` Թումա ջուլահարկն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 8925

 

Գրիչ` Վարդան

Վայր` Արծկէ, ի վանքս Կողաց

 

Արդ, այսմ աստուածեղէն երկնապարգեւ գանձիս եւ լուսափայլ մաքուր մարգարտիս ցանգացաւ սրբասէր եւ հեզահոգի երիցս երանեալ եւ ընտրեալ կրաւնաւորն Յակոբ` յիշատակ իւրն, եւ ծնաւղացն` Ներսէս քահանային եւ Խոնդին, եւ եղբարցն  Կարապետին եւ Գրիգորին եւ Յոհանիսին եւ Սարգիս աբեղային…:

… Արդ, գրեցաւ աստուածախաւս գանձս տէրունական ձեռամբ անարհեստ գրչի Վարդան սուտանուն կրաւնաւորի, ի գաւառս Արծկոյ, ի վանքս Կողաց, ընդ հովանեաւ սուրբ Լուսաւորչին, ի հայրապետութեան տեառն

Զաքարիայի, ի թուաբերութեանս Հայոց ՋԱ. (1452):

Արդ, աղաչեմք զմանկունսդ սուրբ եկեղեցոյ, որք հանդիպիք սուրբ Աւետարանիս կարդալով, աւրինակելով կամ տեսանելով` յիշեցէք ի սուրբ եւ յերկնագնաց յաղաւթս ձեր զյառաջ յիշեցեալ ստացող սուրբ Աւետարանիս զՅակոբ աբեղայն, եւ զծնաւղսն իւր`  զՆերսէս քահանայն եւ զմայրն իւր զԽոնդն-Մէլէք, եւ զեղբարքն` զԿարապետ եւ զԳրիգոր եւ զՅոհանէս, եւ զքըւերքն` զԱյմելիքն եւ զՍտըլմէլիքն, եւ քըւերդստերքն` զԱնէն եւ զՄարգարիտ եւ  զԽոնդն-Մէլէք, եւ զայլ ամենայն արեան մերձաւորքն` զկենդանիսն եւ զհանգուցեալսն ի Քրիստոս:

Ընդ նոսին եւ զիս` զբազմամեղ գծաւղս զՎարդան, եւ զծնաւղքն իմ` զՍտեփանոս եւ զՄելիքէն, զԿարապետն եւ Հռիփսիմէն, այլ եւ զերախտաւորն մեր  զԽոնդարն, որ շատ ծառայութիւն արար մեզ, աստուած իւրն վարձահատոյց լինի, յիշեցէք ի Քրիստոս եւ աստուած-ողորմի ասացէք:

Այլ եւ յիշեցէք ի Քրիստոս զմիաբանք սուրբ եկեղեցոյս` զհամշիրաք եղբարքս մեր` զվարդապետ զտէր Յոհանէս, զտէր Դանէլն, զՍարգիս աբեղայն զտէր Յովանեսն, զքարտէզ կոկողսն` զՅոհանէսն, զՆերսէս եւ  զԱմիրշէն. յիշեցէք ի Քրիստոս եւ լի բերանով եւ ուղիղ մտաւք աստուած-ողորմի ասացէք եւ ինձ` բազմամեղիս Յակոբիս, որ զտետրակս գրեցի, զի եւ ձեզ եւ մեզ լսել տա զերանաւէտ բարբառն` Եթէ եկայք աւրհնեալք հաւր իմոյ` ժառանգեցէք զպատրաստեալ զարքայութիւնն, ամէն:

Աստուած վայելել տա զսուրբ Աւետա[րա]նս Յակոբ աբեղային եւ քւերորդոյն Սարգիս աբեղային, անփորձ կենաւք եւ անխռով խաղաղութեամբ մինչ ի խորին ծերութեան, ամէն:

Եւ արդ, ես` ունայնս յամենայն բարէմասնութեանց Յակոբ կրօնաւորս, տուի զսուրբ Աւետարանս ի գերազարդ սուրբ առաքելադիր աթորն Աղթամարա, ի բարձրակումբէթ սուրբ Խաչն, յիշատակ ինձ եւ ծնօղացն իմոց: Եւ   մանկունք աթոռոյն վաելեսցեն զսայ եւ հանապազ յիշեսցեն յիւրեանց յերկնագնաց սուրբ յաղօթս միոյ աստուած-ողորմիւ: Եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք միաբան եւ բոլոր սրտիւ  Յակոբ Արծկեցուն եւ իւր բարի ծնօղացն, եւ ինքն, որ տէրն է փառաց ձեզ` յիշողացդ ողորմեսցի յաւրհնութեան պահուն եւ մեզ` յիշեցելոցս, կրկին կենօք եւ երկու աշխարհօք յաւիտեանս յաւիտենից, որ է արհնեալ յաւիտեանս, ամէն: եւ մի ոք իշխեսցէ հեռացուցանել զսա ի սուրբ Խաչէս Աղթամարայ` ի սուրբ յաթոռոյս, ոչ ի մերոց եւ ոչ յօտարաց, այլ անջինջ յիշատակ մնա ի սուրբ յաթոռն, եւ թէ ով յանդըքնի եւ հանէ` պատժի յաստուծոյ, ամէն:

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

 

Գրիչ` Յակոբ

Վայր` Մերտի՞ն

 

ա

 

… Գրեցաւ ձայնաքաղս ի թվին Հայոց ԹՃԱ. (1452) ամի եւ աւարտեցաւ նոյեմբեր ամսոյ ԺԱ. (11), ձեռամբ ապիկար գրչի Յակոբ անուն աբեղի, ի խնդրոյ պատուկան եւ սրբասէր եւ հեզահոգոցս կրաւ[նաւ]որացս Ծերունին եւ իւր եղբաւրն Աստուածատուր մալագին, քանզի ետուն գրել զսա ի հալալ արդեանց  իւրեանց…:

Արդ, ես` տառապեալ Յակոբս սուտ աբեղաս, որ մեղաւք եմ խըխայթեալ հոգոյ` ծրագրեցի զձայնաքաղս ընդ հովանեաւ ի հռչակաւոր անապատս, որ կոչի Ամենափրկիչ, եւ մատուռ նորին սուրբ Կարապետ, զոր յետոյ շինեցին, սուրբ Խաչ եւ սուրբ Երրորդութիւն:

Արդ, որք հանդիպիք սմա կամ կարդալով կամ աւրինակելով` յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զՅակոբ աբեղաս, զծնաւղսն իմ եւ զեղբարքն իմ…:

Ո՜վ սուրբ ընթերցողք, խոշորութեան եւ սխալանաց անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այս չափ էր: Նաեւ զպատուելի եղբարքն մեր, զարհիեպիսկոպոսքն մեր` զտէր Յոհանէս` զվերատեսուչ քաղաքիս եւ զտէր Տաւիլ արհին` առաքինասէր եպիսկոպոսն, որ է բնական ի Մերտնոյ քաղաքի, եւ զայլ միեղէն եղբարքն, եւ զՂազար աբեղան, եւ զՄաթէոս աբեղայն, եւ զԱւետիք աբեղայն, եւ զՄկրտիչ մալազն, եւ զԱւետիք մալազն, եւ զայլ սպասաւորս սուրբ վանացս յիշեցէք…:

 

բ

 

||նս՞]տել ի խրճըթիս

Ասի թէ յաւարտ հասնիմ տառիս,

Փախուստ եղեւ ի սոյն ժամիս

Աւագ շաբաթ սրբոյ զատկիս:

Տնլոյս թողի զեկեղեցիքս,

Իբր թէ կեանքս լաւ էր քան զհոգիս,

Պատահեցաւ ոտքս քարիս`

Անկա ի կոր յատակ որմիս.

Թալանեցին զմարմնոյ ընչիկս,

Աստ չի կենալ միտս ի բանիս,

Ոչ յաւժանք նրբայգրիս:

Ի քէն հայցեմ տէր Ըռըստագիս,

Թէպէտ որ չէ արուեստ բանիս

Մտիկ արայ ժամանակիս,

Այս պեղծ խորհուրդս, որ կայ ի յիս

Զիս կու մատնէ իմ ոսոխիս,

Մատնիմ յանշէջ հուր գեհենիս:

Ընկալ զմաղթանս իբրեւ զայրիս

Տէրն այց առնէ մեղօրիս,

Քեզ երանի, որ հանդիպիս

Լուսափըթիթ բուրաստանիս`

Հոգիաբուխ սրբոյ տառիս,

Երբ լի սրտաց ծունր կանգնիս

Սիրով|| հայիս

Յանժամ յիշեա դու զեղ[կելիս]:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 303

 

Գրիչ` Յովանէս

Վայր` Մըզուք գիւղ

 

… Եւ արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի գեօղս Մըզուք, ի թվականիս մերում Ջ. եւ Ա. (1452) ամի, ձեռամբ յոգնամեղ եւ անարժան գրչի  Յովանէսի: Եւ արդ, յերեսս անկեալ աղաչեմ զմանկունս սուրբ եկեղեցւոյ, որք հանդիպիք սուրբ Աւետարանիս, լի բերանով եւ ուղիղ սըրտիւ յիշեցէք զըստացող սորա զՂազար քահանայ, եւ զորդին իւր զՅովանէս քահանայ, եւ զծնօղսն իւր զՓօլատ եւ  զԱթըլմէլիք, եւ ըզկենակիցն իւր զալամ-խաթուն, եւ զծաղկեալ որդիքն իւր զՍտեփանոս, զԱմիր-Մուլք եւ զԿարապետ սարկաւագն, որ է ժառանգ նոցին, եւ աստուած-ողորմի ասացէք, եւ տէր Յիսուս Քրիստոս ձեզ ողորմեսցի, ամէն:

Այլ եւ յիշեցէք ի Քրիստոս զքոյր տէր Ղազարին` զԽաթուն-Մելեք, եւ զհարսն` զԴուխթար, եւ զԸռըստակէս պատանեակն իւր, եւ զԹումայ յիշեցէք ի Քրիստոս, որ աւգնական եղեւ ի գին գրոցս. եւ տէր աստուած, որ առատն է ի տուրս բարեաց տացէ ձեզ եւ մեզ զիւր երկնից արքայութիւնն, ամէն:

Այլ եւ աղաչեմ յիշել ի Քրիստոս զանպիտան գծաւղս Յովանէս, եւ զծնօղսն իմ զՅակոբ քահանայ եւ զՍալչուկ, եւ զհարազատ եղբարքն իմ զԳրիգոր սրբասնեալ կրօնաւոր եւ զՆերսէս սարկաւագ, որ տարաժամ կենօք փոխեցան եւ սուգ անմըխիթար թողին մեզ, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երուսաղէմ 251, Ն. Պողարյան, Մայր ցուցակ, Գ., էջ 20-21

 

Թվ. ՋԱ. (1452):

Զվերջին ստացօղ սուրբ Աւետարանիս զՍարգիս վարդապետ Հազարենց Հերմոնավանից` Արեւելից, որ գնեցի զսուրբ Աւետարանս եւ եմիփորոն մի ի գրաւէն, եւ եդի ինձ յիշատակ ի սուրբ Յակոբ ի  յԵրուսաղէմս: Եւ որ ոք յանդգնի` կամ գրաւ դնէ, կամ ծախէ եւ հանէ դրանէ քրիստոսական աթոռոյս, ինքն ջնջեսցի ի յիշատակութենէն Քրիստոսի աստուծոյ, եւ անմիտ գնողն, որ վ ասն ագահութեան գնէ կամ հանելոյ զսա ի դրանէ սուրբ աթոռոյս, իւր յիշատակն ջնջեսցի ի գրէն կենաց, իսկ թէ գնեսցէ եւ ոչ հանցէ ի դրանէ սորա` առցէ զպսակն կենաց, զի այն որ վասն տանելոյ առնու` զհուրն աստուծոյ տանի ի տուն իւր, որ այրիչ է եւ երգիչ:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

ԼՑՎ 529, ԲՑՎ 178

 

Գրիչ` Յովանէս

 

Փառք… որ ետ կարողութիւն մեղսամած անարժան գրչի Յովանիսի հասանել աւարտ Գանձարանիս յամի Ջ. եւ Ա. (1452) թըւականութեանս մերոյ, յարաց ամսոյ ի ԻԶ. (26), յաւուր երեքշաբթի, որ գրեցաւ ի խնդրոյ սըրբամիտ կրօնաւորի Ստեփանոսի, որ ըստացաւ զսա ի յարդար վաստակոց իւրոց, յիշատակ հոգւոյ իւրոյ եւ ծընողաց իւրոց…:

 

ԺԱՄԱՆԱԿԱԳՐՈՒԹԻՒՆ ՍԱՄՈՒԷԼԻ ԱՆԵՑՒՈՅ, ԳԻՐՔ ՀԱՐՑՄԱՆՑ ԳՐԻԳՈՐ ՏԱԹԵՒԱՑՒՈՅ

Երուսաղեմ 1198

 

Գրիչ` Դավիթ էրէց

 

Առ որս աղերսեմ որ աւրինակէք գրեսջիք եւ զսակաւ յիշատակս մեր եւ դուք գրեսջիք ի դպրութիւն կենաց, ամէն:

Զաւրինակի տըւաւղ զԱռաքել վարդապետն յիշեցէք ի տէր եւ զանպիտան գրիչս զԴաւիթ էրէցս: Քանզի գրեցաւ սա ի թուականութեանս Հայոց` ի յինն հարիւր մէկն (1452), յամսեանն դեկտըմբերի ԻԹ. (29), աւուրն չորեքշաբթի, յայտնութեան բարիկենդանն, ի դառն եւ ի նեղ ժամանակիս:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 9841

 

ա

 

Գրիչ` Վարդան

 

… Ուստի եւ տեսեալ զսորայ աճառ փրկագործութեան խորհուրդ ոմն ի լուսածնեալ զարմից սրբոյն Սիովի Թումայ անուն, ցանկացաւղ եղեւ կենսաբեր սուրբ Աւետարանիս եւ ետ գրել զսա եռափափաք սիրով, զի ի վաղուցհետէ ցանկայր այսմ լուսալրական եւ աստուածախօս մատէնիս` լինել յիշատակ հոգւոյ իւրոյ եւ ծնաւղացն:

  Եւ արդ ես` յետինս ի մանկունս եկեղեցոյ Վարդան, անարժանս ի կարգաւորաց եւ ունայնս ի բարեգործոց, հրաման առեալ ի պատուական նազիր առաքելական բանէն, որ ասէ` Կոչումն կոչեցար ի նմին կացջիր… Այլ եւ արդ գրեցաւ սուրբ Աւետարանս աստուածախաւս ձեռամբ անարժան եւ ախմար գրչի Վարդանի. եւ իմ անընդել գոլով յարուեստ գրչութեան, եւ բազում մեղաց ցնորիւք պաշարեալ, այլ ըստ կարի մերում, զոր պարգեւեաց մեզ մարդասէր հոգին, բազում աշխատասիրեալ իմ ի սմա, գրեցի անարժան ձեռաւք իմուք, յընտիր եւ ի ստոյգ աւրինակէ կենաւք տառապանաւք եւ բազում պանդխտութեամբ, եւ ազգի ազգի տրտմութեամբ: Եւ ի մեծ թուականիս ՋԱ. (1452), ի կաթողիկոսութեան Հայոց Աղթամարցւոյ տեառն Զաքարիայի, ընդ հովանեաւ սուրբ տաճարիս Գէորգեա եւ սուրբ Նշանի: Քանզի ստացաւ զսա պատուական եւ հաւատարիմ ծառայս աստուծոյ Թովմայ, եւ կողակիցն իւր Խաթուն-Մէլէք, ետուն գրել յիշատակ իւրեանց եւ կացցէ սա… Արդ, որք ճաշակէք յաստուածային բուրաստանէս, եւ յամենալի սեղանոյս, յիշեսջիք ի Քրիստոս աստուած զստացող սորի զԹումայ, եւ զծնօղսն իւր ըստ մարմնոյ` զհայրն իւր զՅակոբ եւ զմայրն իւր զՋույար, եւ զեղբայրքն իւր զՍտեփանոս եւ զԾէրուն, եւ զեղբաւրորդին զԿիրակոս կրաւնաւորն, եւ զքոյրն Շամամ, եւ զԱնտոն, եւ զայլ ամենայն արեան մերձաւորսն սորա, եւ Աստուածողորմի ասացէք լի բերանով եւ զուարթ սըրտիւ: Ընդ նոսին եւ զիս փցուն գրիչ զՎարդան յիշեցէք ի Քրիստոս աստուած, եւ զիմսն ամենայն` զհայրն իմ զՍամուէլ քահանայ, եւ զմայրն իմ զՄինայ, եւ զհոգեւոր հայրն իմ եւ եղբայր զտէր Մկրտիչ եպիսկոպոս, որ բազում երախտեաց ինձ:

բ

 

Ստացող` Թումա

 

Եւ արդ, ես Թումայ եւ կենակիցն իմ Խաթուն-Մէլիք միաբանեցաք սիրովն Քրիստոսի եւ ետուք գրել զսուրբ Աւետարանս ի յարդար վաստակոց մերոց, վասն սիրոյ || Քրիստոսի եւ յուսոյ արքայութեան, յիշատակ մեզ, եւ ծնօղաց մերոց, եւ զաւակացն մերոց Հլիֆին, եւ Աւետիսին, Ջգարհունին, Խորշետին, եւ Խոնձին եւ [ետ]ուք ի դուռն…

… Ընդ նոսին ողորմեայ Քրիստոս բարհոգւոցն Լուսեղէնին, եւ Յոհանէսին, եւ Հութլուին, եւ Սաբախին, եւ Սուլտան-Մէլէքին, եւ Յակոբշին, եւ Տիրանցին, եւ որդւոյ իւրոյ Ստեփան[ո]ս աբեղային… Ընդ նոսին զբարի կրօնաւորն զՍիոն աբեղայն, եւ Ոհանէսա որդին զԹումայ ջուլհակն:

 

գ

 

  Զանարժան Մկրտիչ յիշեցէք ի Քրիստոս աստուած եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն: