Յիշատակարան. Մասն II (1767-1776)

Հեղինակ
ՍԻՄԷՕՆ ԿԱԹՈՒՂԻԿՈՍ ԵՐԵՒԱՆՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Պատմագրութիւն  Թղթեր, նամակներ, կոնդակներ  
Դիտել
Որպէս ի սեպտեմբերի Ի, այժմ եւս ի յԱխլցխայու ի մահտեսի Յօնանէն թուղթք Բ ժամանեցին առ սրբազան վետն: Որոց մինն էր այս` թէ փաշայն կամի զուղտս յղել յայդր վասն բրնձի, զոր կամեցեալ էր թէպէտ արգելուլ, այլ չէր կարացեալ: Ուստի էր զբրինձ հոգալ, զի ի գալն` շուտով դարձցին ուղտքն: Իսկ միւս գիրն, որ քան զայն յառաջ էր թուով, այլ յուշ եկն, էր դարձեալ ըստ առաջին գրոյն, որ ի սեպտեմբերի Ը յիշեցաւ: Զի Աստուծով յաջողէր բանն, եւ շնորհակալ լինէր զՔեահիայէն, եւ զխազնադարէն, եւ զսառաֆէն, որք օժանդակէին ինքեան, եւ վերստին խնդրէր վասն նոցա զշնորհակալութեան թուղթս: Միայն ա'յն էր արգելառիթն գլուխ գալոյ բանին, զի փաշայն անդ էր արարեալ թագաւորին զֆերմանն յիւր անուն նորել` (որպէս ի սեպտեմբերի Ը ասացաւ . ) եւ գնացող թաթար մէնզիլն, վասն բանի ինչ յետացեալ էր: Քանզի ի ձեռն Դաւիթ անուամբ վրացի առն այնորիկ, որ ի յանցեալ ամին ի յապրիլի ԻԶ գնաց ի Պօլիս, գրեալ էր ընդ նմա զթուղթ առ արքայն օսմանցոց, լուծանելով զկարծիսն` զոր կարծէին զինքենէ Օսմանցիքն. որպէս թէ թեւ տալ բացագլխացն, որք զօրանան ընդդէմ թագաւորութեան իւրեանց: Թէ որպիսի օրինակաւ եւ կամիս , հնազանդեցս ' զնոսա. զի ծառայեսցեն քեզ` որպէս եւ յառաջն ծառայէին, ետ ոչ եմ եղեալ` եւ ո'չ այսուհետեւ լինիմ նոցա զօրաւիգ: Ուստի` մի կարծեր զմեզ որպէս զթշնամի թագաւորութեան ձերոյ` զի թէ գիտիցես, ես յամենայն կեանս իմ զբարերարութիւնս եմ արարեալ թագաւորութեան ձերոյ, եւ յայսմհետէ եւս առնելոց եմ: Քանզի ահա կամ ընդդէմ բարձակմանց թշնամեաց թագաւորութեան ձերոյ ազգին լէկզեաց, որք հանապազ յարձակին ի վերայ իշխանութեան ձերոյ որ յայս կողմունս է, եւ առնուն զնոսա աւար եւ գերի: Իսկ եւ բազում անգամ ելեալ ընդ առաջ նոցա, սաստիկ կատորմամբ դարձուցանեմ յետս: Եւ որք անտես լինէն յարձակին յառ եւ յաւար իշխանութեան ձերոյ, հատեալ զկիրճս նոցա թափեմ ղաւարան եւ զգերին, եւ դարձուցանեմ ի տեղիս իւրեանց: Որ եւ ահա արդէն իսկ հատեալ եմ զոտս նոցա յիշխանութենէ ձերմէ, եւ ապահով արարեալ զթագաւորութիւն ձեր: Եւ յետ ցուցանելոյ զբարերարութիւնս իւր, խնդրեալ էր տալ զֆերման մի, զի որքան պանդուխտ ժողովուրդք իցեն յերկրէ իւրմէ ի թագաւորութեան Օսմանցոց, ժողովեալ տարցէ զնոսա յերկիր իւր, եւ շինեսցէ զաւերեալ տեղիսն: Զի որքան ասէ աւեր կան կողմանքս այսոքիկ, որք են սահմանակիցք իշխանութեան ձերոյ, յամենայնի վնաս է իշխանութեան ձերում: Իսկ` երբ ամենայն աւերեալք կողմանցս շինեսցին, հանգիստ եւ ապահովութիւն մեծ լինի երկրին ձերում: Եւ թագաւորն Օսմանցոց ի յընկալնուլն զթուղթս զայս, յոյժ շնորհակալեալ էր զնմանէ, եւ տուեալ էր զխնդրեցեալ ֆերմանն, որպէս զի` որքան մարդիկք եւ իցեն յերկրէ նորին յիշխանութեան իւրում, տարցէ զամենայն: Եւ զշնորհակալութեան թուղթ եւս էր գրեալ նմա, եւ զընծայ եւս էր յղեալ: Եւ գրեալ էր եւս, զի միջնորդ լիցի բացագլխացն 3), եւ վերստին հնազանդեսցուցէ թագաւորութեան իւրում: Իսկ Արքայն Հերակլ , իբրեւ միջնորդ լինիլ կամէր, բացագլուխքն յանձն առնուին հնազանդիլ եւ հարկս տալ Օսմանցոց, այլ Օսմանցիքն ո'չ կամէին միայն հարկատու լինիլ, այլ զգերի եւս վաճառել ինքեանց, զոր բացագլուխքն ոչ կամէին: Վասնորոյ հարկաւորիւր Արքայն վերստին զգիր գրել առ թագաւորն այսր աղագաւ: Եւ զի զայս ի ձեռն Ախլցխայու փաշային էր գրելոց. եւ տակաւին ոչ գրէր վասն երթեւեկութեան` որ էր ի մէջ Օսմանցոցն եւ բացագլխացն, զի թերեւս հաշտութիւն լիցի, վասնորոյ եւ փաշայն Ախլցխայու զվերոյիշեցեալ թաթար մէնզիլն յամեցուցանէր, զի զթուղթ արքային Հերակլայ եւս ընդ նմա յղեսցէ: Իսկ այժմ գրեաց սրբազան Վեհն ի պատասխանի վերոյիշեալ թղթոց մահտեսի Յօնանին զթուղթ առ նա, զի որքան կարասցէ, խափանեսցէ զգալուստ ուղտուցն, մինչեւ նոր բրինձն ելցէ : Եւ շնորհակալեցաւ վասն հոգացելոցն, զոր ինչ հոգացեալ էր, եւ պատուիրեաց ի գլուխ հանել ջանալ, որպէս եւ ի սեպտեմբերի Ը գըրեաց: Ծանոյց եւ զառաջին թղթոյ գրելն, եւ զընծայսն եւ զթուղթսն զորս խնդրեալ էր, յղելն :
       Թուղթ եւս առ Ղօշավանից առաջնորդ Մինաս վարդապետն գրեալ, զթուղթս առ նա յղեաց, զի յղեսցէ առ նա, եւ թէ ինքն յղել ո'չ կարասցէ, ի ձեռն գանձապետ Եղիկին յղեսցէ: Ընդ Մուստաֆայ տաճկին յղեցաւ: Ի սեպտեմբերի ԻԹ .