Յիշատակարան. Մասն II (1767-1776)

Հեղինակ
ՍԻՄԷՕՆ ԿԱԹՈՒՂԻԿՈՍ ԵՐԵՒԱՆՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Պատմագրութիւն  Թղթեր, նամակներ, կոնդակներ  
Դիտել
Այր ոմն Գաղատացի` Բարղամօղլի կոչեցեալ Պետրոս անուամբ Ի ամաւ յառաջ գնացեալ ի կողմանս Դարբանտու` Գիլանու եւ Հաշտարխանու` սակս վաճառականութեան: Եւ մնացեալ անդ յայսքան միջոցս, Գ ամաւ յառաջ քան զայս ի Դարսանդ մեռեալ էր ի տան Թիֆլիզեցի Պատի որդի Ստեփանին: Եւ նախ քան զվախճանիլն, կոչեալ զքահանայս եւ զիշխանս տեղւոյն, կտակ էր արարեալ, եւ զինչսն դաւթար առնել տուեալ. եւ կտակաւ յանձնեալ նոյն Ստեփանին, եւ վէքիլ արարեալ ինքեան` զի հասուսցէ զայնս ընտանեաց իւրոց ի յԱնկիւրա: Եւ ի Հաշտարխան եւս ինչս էր ունեցեալ նա առ Թիֆլիզեցի Չօլախի որդի Յովաննէսն, զորս ի հիւանդանալն անդ` յանձնեալ էր նմա, եւ ինքն եկեալ ի Դարբանտ, եւ վախճանեալ: Զորս եւս նոյն Ստեփանն գնացեալ առեալ էր ի Յովաննիսէն: Իսկ ըստ կտակի հանգուցելոյն, յերկար ժամանակս ո'չ էր գրեալ Ստեփանն առ ընտանիսն նորին, գալ եւ տիրել ընչիցն: Ուստի` այլ ոմն գրեալ ի Պօլիս առ ծանօթ ոք զթուղթ` ոչ զիւր անունն էր գրեալ` եւ ո'չ զթիւ եւ զտեղի, այլ միայն զորպէսն սոյն իրակութեան լրիւ ծանուցեալ էր նմա: Եւ նա զնոյնս ընտանեաց հանգուցելոյն էր ծանուցեալ ի Գաղատիա: Ուստի` հանգուցեալ պետրոսի եղբայր մհ. Յարութիւնն, հանդերձ դստերօք եղբօրն իւրոյ հանգուցելոյ, վէքիլ էին արարեալ ինքեանց զիւրեանց փեսայ Սարգսի որդի Պետրոսն, եւ բազմակնիք վեքիլլամայ 39) տուեալ նմա, զի երթեալ ի Դարբանդ տիրեսցէ կայից հանգուցելոյն: Նա եւ ի Մեծն Պօլիս եղեալ Անկիւրեցիքն եւ այլ վաճառականք, բազմակնիք մահսարական թուղթ էին տուեալ վէքիլ Պետրոսին, վկայելով թէ սա ստոյգ վէքիլ է ընտանեաց հանգուցեալ Պետրոսին, զոր եւ պատրիարք Զաքարիա վարդապետն եւս կնքեալ էր, եւ Ռուսաց էլչին որ անդ, ձեռնադրեալ էր: Եւ Անկիւրիոյ եւ ի Պօլսոյ գրեալ էին սրբ. վեհին. զի ինքն եւս վասն այսր թուղթ գրեսցէ ի Դարբանդ առ ի տալ զինչս հանգուցելոյն` վէքիլ Պետրոսին: Ուստի ի գալն աստ Պետրոսին թուղթ գրեաց սրբ. վեհն ի Դարբանդ առ ժողովուրդսն տեղւոյն, եւ զայս ամենայն վերոյգրեալքս ի կարճոյ գրեաց նոցա յիշեցուցանելով զանցս հանգուցելոյն, եւ ծանուցանելով զորպէսն եւ զառ ինքն գրեալ աղերսն ընտանեաց նորին: Եւ մեծայ պատուիրմամբ հարկ, զի զամենայն ինչս հանգուցելոյն առեալ ի Ստեփանէն, թէ ի Դարբանդ եղեալն զորս նա զաւթեալ էր անդ, եւ թէ զայն` զոր ի Հաշտարխանու ի Չօլախ Յովաննիսէն առեալ եւ բերեալ էր, եւ զամենայն եւ դաւթար արկեալ, յանձնեսցեն վէքիլ Պետրոսին, եւ ղապզ առեալ ի նմանէ, զօրինակն աստ յղեսցեն հանդերձ դաւթարաւ եւ կտակիւ հանգուցելոյն: Եւ ուր եւ գիտեցեն եւս թէ գոյ ապրանք նոյն հանգուցելոյն, ասասցեն Պետրոսին, որ երթալ առնուցու: Եւ յետ այսպէս առնելոյն, զնոյն Պետրոսն եւ զընկերն իւր Յարութիւնին ընդ հաւատարմի աստ ուղեւորեսցեն: Իսկ եթէ նոքա ընդ այլ ճանապարհ կամիցին գնալ, եւ կամ աստ չկամիցին գալ, ապա` ըստ որքանութեան ընչիցն` զբաժինս հանցեն վասն ս. Աթոռոյս, իբր հոգեբաժին հանգուցելոյն: Առ Պատի որդի Ստեփանն եւս յատուկ պատուէր գրեցաւ ի թղթոջս: Զի զամենայն ինչսն հանգուցելոյն` Պետրոսին յանձնեալ, ղապզ առցէ ի նմանէ, եւ զօրինակն ընդ կտակագրին աստ յղեսցէ, որպէս ի վերոյ գրեցաւ: Եւ հասարակապէս պատուէր զի բանից այս աղայոցս մուղայէթ լիցին :
       Թուղթ առ գանձապետ Իւզբաշի Եսային` պատուէր` զի առանց իւրոյ հրամանին զսեւագլուխ ոք կամ զայլ կարգաւոր որ չունիցի յինքենէ թուղթ կարմրակնիք, մի թողցէ յերկիրն Ռուսաց մտանել. եւ ամենեցունց եւս ծանուցանել անդ ի Դարբանդ, զի այսպէս արասցեն, զի ի նոցանէ ասէ վնասք ծնանին անդ` եւ գայթակղութիւնք բազմաց: Եւ վասն վերոյիշեալ Պետրոս եւ Յարութիւն տղայոցն յանձնարարութիւն, եւ պատուէր, զի որպէս եւ հասարակ թղթոջն գրեալ է հոգալ զբանս նոցա, (զոր եւ սմա համառօտ գրեաց ). այնպէս արասցեն: Եւ յանցեալ ամին ի յօգոստոսի ԺԱ որ զնոր տօնացոյց յղեաց վասն սոցին եկեղեցւոյն եւ զօրհնութեան կոնդակ գրեաց, ծանոյց սմա: Եւ գրեաց, զի թէ առ ինքեանս չիցէ հասեալ, ի Յովաննէս կաթողիկոսին խնդրեսցեն : Եւ զհասանիլն առ ինքեանս, ծանուսցեն ինքեան :
       Թուղթ մի եւս ի Բաքու առ պ. Եղիազարն գանձապետն մեր գրեաց, ի պատասխանի թղթոյ նորին` զոր այժմ գրեալ էր: Նախ` Յովսէփ վարդապետն գրեալ էր սմա ի Ղզլարու` չթողուլ մտանել յերկիրն Ռուսաց սեւագլուխ կամ կարգաւոր առանց գրոյ սրբ. վեհին. սա այժմ գրէր սրբ. վեհին, թէ դու՞ եւս այսպէս հրամայեալ. եւս սրբ. վեհն գրեաց թէ` մեք եմք հրամայեալ Յովսէփ վարդապետին , գրել առ քեզ եւ յամենայն տեղիս, զի այդպէս լիցի: Եւ ինքն եւս նորապէս հրամայեաց այնպէս առնել, որպէս եւ ի վերոյ առ պ. Եսային: Երկրորդ` վասն ի Մոսկով թափեցեալ Ա ջուխտ զանկակցն` գրէր ` եւ խոստանայր, թէ յորժամ եկեսցէ աստ ծովով` (զի Յովսէփ վարդապետն գրեալ էր նմա ), յղելոց եմ ասէ ի Շամախի, որ հասցի ի ս. Աթոռդ, եւ սրբ. վեհն գրեաց այնպէս առնել: Երրորդ` վասն Յովսէփ երիցուն` զոր վասն խռովասէր բարուցն բանադրել ետ յառաջ, եւ յետոյ արձակել ետ, այժմ գանգատ գրէր թէ` դարձեալ զայն չարութիւնսն առնէ: Ուստի գրեաց թէ` աստ նմա զմէնջ` զի զգաստասցի, եւ զառաջին անցսն , եւ զպատուէրսն մեր զոր գրեցաք ինքեան յետ արձակմանն` ի միտ բերցէ եւ զգուշասցի, զի մի ինքեան, թէ ահա գրեաց առ նա սաստ եւ մեղադրութիւն, դու եւս` որովհետեւ նա կարգաւոր է, երթ խոնարհեաց նմա եւ մեղայ աստ, զի եւ նա ողորմեսցի ասասցէ քեզ, եւ հաշտեցարուք կատարելապէս, եւ բարձէք զխռովութիւնն, որ այլ չլսեմք: Չորրորդ` Քանաքեռցի ղազազ Յովաննէսն որ ի ... գնաց ի Նուխի, այժմ եկն, սա փոքր ինչ զաֆրան էր յղեալ ընծայ սրբ. վեհին, զոր ի Նուխի տուեալ էին Յովաննէսին: Վասնորոյ` գրեաց զշնորհակալութիւն: Եւ վասն նոր տօնացոյց յղելոյն զոր ինչ ի վերոյ առ իւզբաշի Եսային զնոյն եւ առ սա գրեաց: Իսկ եւ` որպէս ասացաւ, մեղադրութեան թուղթ գրեաց առ վերոյիշեալ Յովսէփ երէցն, վասն նոյն խռովասիրութեանն որպէս ասացաւ, յոյժ սաստիկ: Որ եւ զայն նորընծայ էրէցն` զոր հրամանաւ սրբ. վեհին Եղիազարն նոր ձեռնադրել ետ ի Գանձասար Յովաննէս կաթուղիկոսին, որոյ եւս անունն էր Յովաննէս արարեալ էր իւրեան համախոհ, եւ նա եւս ընդ Եղիազարին եւ ընդ այլս խռովութեամբ վարիւր: Նաեւ` զաջահամբոյրն զոր ետ յայնժամ ձեռամբ Եղիազարին` այժմ ի բերան առեալ բարբանջէր, թէ ջառիմայ առին յինէն, զոր մինչեւ տաճկաց եւս ասէր: Զայս ամենայն յիշեաց սրբ. վեհն ի մեղադրանսն. եւ սաստիկ սպառնացաւ, թէ ըստ կայէնեան զոհին դարձուցից առ քեզ զտուեալդ` հանդերձ քեզավայել խիլայիւք, թէ ոչ: Եւ պատուէր սաստիւ, զի ինքն եւ նորընծայն թողեալ զխռովասիրութիւնն, ընդ ամենեսեանսն խաղաղութեամբ վարիցին այսուհետեւ եւ բազում առ այս պատուէր եւ խրատ: Մանաւանդ գրեցի ասէ պ. Եղիազարին, որ գայ առ քեզ եւ մեղայ ասէ. դու եւս ողորմեսցի ասա նմա, եւ կատարելապէս հաշտեցարուք եւ բարձէք ի միջոյ զխռովութիւն` զի այլ մի եւս հասցի յականջս մեր: Ապա թէ ոչ, զկարգս երկոցունցդ եւս առնելոց եմ ասէ, որ ոչ ես տաց ձեզ դարձեալ, եւ ոչ յետագայ Հայրապետք. այլ յաւիտենականապէս անկջիք ի քահանայութենէ: Օրինակ սորին է ի բոլորագրահամար տետրն, յերեսսն` ՈԺԱ, ՈԺԲ: Զոր առ Եղիազարն յղեաց տալ նմա, եւ զթուղթ Եղիազարին եդ ի թղթոջ իւզբաշի Եսայուն, եւ գրեաց եւ նմա հասուցանել առ նա: Բ փուսուլայս եւս գրեաց առ Եսային եւ Եղիազարին եւ վասն ռուսաց անդ ելանելոյն, զոր լսէմք, խնդրեաց գրել զստոյգ որպէսն: Այսք եւս եդան ի թուղթս իւրաքանչիւրոցն: Եւ Եղիազարի թուղթն եդաւ ի թղթոջ Եսայուն եւ գրեցաւ նմա յղել ի Բաքու առ Եղիազարն: Իսկ թուղթ Եսայուն գրեցաւ նոյն Անկիւրեցի Պետրոս եւ Յարութիւն տղայոցն հասուցանել առ նա: Իսկ զհասարակ թուղթն ուրոյն զմռեալ ետուք իւրեանց, որք գնացին յԵրեւան սպասել ի Գեանջայ գնացող կարաւանի, եւ ընդ նոսա երթալ: Ի օգոստոս ԻԸ: