Ի
Թիֆլիզու
թուղթք
ժամանեցին
առ
սրբ.
վեհն,
ի
յԱռաջնորդէն
եւ
ի
քահանայիցն
բազմակնիք
մահսար`
միաբանութեամբ
երեցփոխան
Մկրտումին,
որ
էր
գանգատ
զտէր
Աբրահամէն,
որ
արարեալ
էր
զչհաս
իմն,
զի
եղբօր
որդի
նորին
զոր
Բաբօ
կոչէին ,
առեալ
էր
զաղջիկ
ոմն`
որ
էր
չհաս:
Որում
ընդդիմացեալ
էին
Առաջնորդն
եւ
քահանայքն
առ
ի
խափանել,
իսկ
նոքա
ի
ձեռն
Գեօրկի
Արքայորւոյն
բռնութեամբ
պսակեցուցեալ
էին:
Ուստի`
գրէին
զգանգատ,
եւ
բանադրել
խնդրէին
զտէր
Աբրահամն ,
իսկ
Գեօրկի
որդի
Արքային
որովհետեւ
տիրութիւն
էր
արարեալ
նոցա
եւ
պսակել
տուեալ,
տեսեալ
թէ`
Առաջնորդն
եւ
քահանայք
գանգատ
են
գրեալ
զտէր
Աբրահամէն,
ինքն
եւս
զնոցունց
գրեալ
առ
սրբ.
վեհն
զգանգատ
ըստ
սադրելոյ
տէր
Աբրահամին,
առաքեալ
էր
աստ
ի
ձեռն
Բամբակաձորու
Մէլիք
Շաքարօյին,
գանգատն
էր
այս
թէ`
սոքա
միշտ
զչհաս
եւ
զօրինազանց
բանս
առնեն`
խօսող
եւ
դատօղ
ո'չ
գոյ:
(Որ
եւ
գրեալ
էր
զքանի
կերպ
օրինազանցութիւնս
թէ
զայսոսիկ
արարեալ
են
սոքա,
միաբանութեամբ
եւ
խորհրդակցութեամբ
Մկրտումնին
):
Զի
առաջնորդն
եւ
տէր
Եսային
եւ
Մկրտումն
միաբանեալ`
զայսպիսի
բանս
յոլով
առնեն:
Իսկ
այս`
որ
չէ
ինչ
օրինազանց,
որպէս
մեք
քննեցաք
կանոնագրովքն,
սոքա
օրինազանց
վճռեն
առ
նախանձու
տէր
Աբրահամին:
Զի
տէր
Աբրահամն
միշտ
յանդիմանէ
զտէր
Եսային
եւ
զՄկրտումն
վասն
Հախպատու
արդեանցն
զորս
ուտեն
նոքա
միշտ,
նոքա
եւս
առ
նախանձու
այսպէս
առնեն:
Եւ
ինձ
թէպէտ
անվայելուչ
էր
խառնիլ
ի
բանս
օրինացն
ձերոց,
այլ
որովհետեւ
եւ
Արքայորդի
են
գտանեցեալ`
եւ
այս
առ
նախանձու
էր
եղեալ,
եւ
եկեալ
բողոքեցին
առ
մեզ,
վասնորոյ`
հարկ
էր
մեզ
հետեւիլ
այսմ,
որ
եւ
հետեւեցաք,
եւ
գրել
առ
քեզ
զայս:
Եւ
խնդրեալ
էր
չբարկանալ
տէր
Աբրահամին,
եւ
մանաւանդ
գրեա
'
ասէ
զթուղթ
բարկութեան
առ
առաջնորդն
եւ
առ
Մկրտումն,
զի
մի
եւս
զայսպիսի
օրինազանց
բանս
արասցեն:
Եւ
յայսմ
կիտոջ
ի
Հաշտարխանու
նուիրակ
եւ
Առաջնորդ
Յովսէփ
վարդապետէն
թուղթ
էր
եկեալ
ի
ձեռն
տէր
Աբրահամին.
նա
զայն
թուղթն
յղեալ
առ
սրբ.
վեհն,
զիւր
անցսն
եւս
գրէր,
ամենայնիւ
նոյն`
զոր
ինչ
Արքայորդի
գրեալ
էր:
Եւ
երդնոյ,
թէ
անտեղեակ
եմ
այս
բանիս,
եւ
բնաւ
ամենեւին
չեմ
իմացեալ
մինչեւ
ցպսակելն`
զոր
Արքայի
որդի
է
պսակեցուցեալ
ի
մէջ
իւրոյ
սենեկին:
Որ
էր
յայտնի
ստութիւն
եւ
ուրացութիւն:
Ուստի
եւ
սրբ.
վեհն
զթուղթ
գրեաց
առ
Աւագ
քահանայսն
Թիֆլիզու,
յոյժ
բարկութեամբ
եւ
մեղադրութեամբ
ի
պատասխանի
թղթոյն
իւրեանց:
Ըստ
այսմ
թէ
`
այդ
ձեր
վկայութիւնդ
զոր
վկայէք
զտէր
Աբրահամէն`
եթէ
ճշմարիտ
է
անախտ,
յիրաւի
պատժելի
է
նա`
եւ
ի
կարգէն
մերկացուցանելի:
Բայց
ես
եւ
առ
ամենայն
Աւագ
քահանայսդ
ասեմ
ըստ
Քրիստոսի
հրամանին
թէ`
անմեղն
ի
ձէնջ
նախ
նա
ընկեսցէ
զքար
ի
վերայ
դորա:
Զի
թէ
զամենիցդ
արարմունսն
եւս
գրիցեմ,
ամենեքեան
սեւերես
ելանելոց
էր
ի
յատենէ
եթէ
գիտիցէք
զամօթ:
Զի՞նչ
օգուտ,
որ
ոչ
եւս
գրելոյ
ժամանակ
ունիմ
եւ
ոչ
դուք
զամօթ
գիտէք:
Եւ
ընդ
այս
յարակցեալ`
յիշեցոյց
նոցա
զառաջինն
անցսն
ի
կարճոյ,
այսինքն`
զչափազանց
լրբիլ
եւ
օրինազանցիլն
իւրեանց,
եւ
որոց
աղագաւ
բերելն
իւր
աստ
զնոսա:
Եւ
խրատելն,
եւ
առնուլն
զձեռագիրս
յամենիցն,
եւ
կանոնական
կոնդակ
գրելն
ի
քաղաքն,
եւ
փառաւորութեամբ
յետս
դարձուցանելն:
(որպէս
ասացեալ
է
այս
ամենայն
երկարօրէն
ի
ՌՄԻԲ
թուոջն,
եւ
ի
նոյեմբերի
ԺԷ
)
նաեւ
զայն
ամենայն
նզովսն`
որք
ի
ձեռագիրսն
իւրեանց
եւ
ի
կանոնական
թուղթսն
գրեցան
յայնժամ:
Զորս
գիտէք
ասէ
ամենեքեան,
եւ
միայն
Քեալանթար
իզիդ
Եսային
ոչ
գիտէ
զայս,
որ
ի
վաղուցհետէ
ուրացեալ
է
զսուրբ
Աթոռս,
եւ
արտաքսեցեալ
ի
գաւթէ
սորին,
ի
կարգէն
լուծեալ,
եւ
ի
Քրիստօնեական
կրօնիցն
մերկացեալ:
(պատճառ
այսպէս
գրելոյն
էր`
զի
նա
յայնժամ
ոչ
եկն
ընդ
այլ
քահանայիցն,
եւ
ոչ
անտի
զձեռագիր
յղեաց
ընդ
հասարակ
քահանայից
տեղւոյն,
նա
եւ
ի
ներքոյ
յատուկ
բարկութեան
եւս
էր,
որպէս
անդ
եւ
այլ
յառաջ
ասացեալ
է
)
Իսկ
դուք
մինչեւ
զայսոսիկ
գիտէք
ասէ`
այլ
զի՞նչ
պիտոյ
է
նորապէս
զնզովս
եւ
զանէծս
գրել
առ
Աբրահամն,
եւ
առ
ձեզ
ուխտազանցսդ:
Զի
յօրէն
յայնմանէ
յորում
ետուք
դուք
զայն
ձեռագիրսն
սաստիկ
նզովիւք,
եւ
մեք
զայն
կանոնսն
գրեցաք,
դուք
ոչ
երբէք
կացիք
մնացիք
ի
ներքոյ
սոյն
ուխտիցն,
այլ
ամենեքեանքն
օրինազանցեալք`
անկայք
ի
ներքոյ
նզովից
եւ
դատապարտութեանց:
Եւ
առ
այս
յոյժ
ազգու
բանք
եւ
մեղադրութիւնք,
որք
ոչ
երբէք
ետուն
ինքեան
զհանգստութիւն,
գրելով
միշտ
զայսպիսի
գլխացաւութիւնս,
եւ
առնելով
օրըստօրէ
զմեծամեծ
օրինազանցութիւնս
եւ
զլրբութիւնս:
Ահա
ասէ
ամենեքեան
խոտորեալ
էք
ի
միասին
եւ
անպիտանացեալ:
Ընդ
ձեզ
եւ
Առաջնորդդ
ձեր,
զի
զդա
առաքեցաք
յայդր`
զի
սակաւ
մի
թեթեւասցուք
ի
մշտաբուղխ
անզգամութեանց
ձերոց:
Արդ`
դա
ունի
ի
ձեռին
զՀայրապետական
հրամանն
մեր,
ունի
եւ
զհրաման
Աստուածազօր
Արքային:
Եթէ
ո'չ
է
ընդ
ձեզ
ախտակցեալ`
ընդէ՞ր
ո'չ
դատէ
զդատելին:
Իսկ
եթէ
անա'խտ
է,
եւ
ոչ
կարէ,
ուրեմն`
շատ
անզգամ
եւ
անամօթ
է`
ժամ
մի
մնայ
յայդըր:
Ուստի
եւ
դա
ընդ
ձեզ
ամենեանքն
է'ք
ապականեալք
եւ
անամօթք:
Վերջապէս
այս
թէ`
եթէ
Քրիստոնեայք
էք,
եւ
ունիք
հաւատըս,
եւ
աւետարանին
Քրիստոսի
հաւատայք,
եւ
Քրիստոսի
պատարագիչք
քահանայք
էք ,
եւ
եթէ
զիս
Հայրապետ
ձեզ
ընդունիք,
յանիծից
իմոց
երկնչիք`
եւ
օրհնութեան
իմոյ
ցանկայք,
ապա`
զայն
կանոնականն
զոր
ետու
ձեզ,
եւ
զձեռագիրսն
զորս
ետուք
մեզ`
(որոց
օրինակքն
ընդ
ինքեանսն
էին ,
)
լաւապէս
ընթերեցեալ
ի
մի'տ
առջիք:
Յորս
պարզաբար
իբր
ի
հայելւոջ
տեսանէք
զարժանին
օրհնութեան
եւ
անիծից,
եւ
այլ
ո'չ
կարօտիք
վերակրկնելոյ.
եւ
ո'չ
ես
գրելոց
եմ
առ
ձեզ
զպատասխանի
ինչ`
զոր
ինչեւ
գրիցէք
դուք:
Մանաւանդ`
եթէ
անգամ
մի
եւս
զայդպիսի
սրտամաշական
բանս
գրիցէք
մեզ`
եւ
կամ
ի
պատճառս
ձեր
այլք
գրեսցեն,
յայնժամ,
սեւակնիք
թղթով
յատկացուցանելոց
եմ
զիւրաքանչիւրսդ
ըստ
արժանոյն:
Այժմ
ասէ
որ
դուք
զմիոյ
ուրուք
ապօրինաւորութիւնն
էիք
գրեալ
եւ
նզովելի
վճռեալ,
նոքա
եւս
զձեր
արարեալ
քանի
ապօրինաւորութիւնսն
էին
գրեալ
եւ
նզովելի
վճռեալ:
Զոր
ահա
առաքեցի
առ
ձեզ
ասէ,
զի
տեսջիք
եւ
սեւերես
լինիջիք:
Արդ`
եւ
ես
վճռեմ
ասէ
եւ
եզրափակեմ,
զի
որպէս
ի
ձէնջ
գրեցեալ
եւ
ի
նոցանէ
արարեցեալ
պսակն`
ընդ
նզովի'ւք
են
պսակօղն
եւ
պսակեցեալքն,
պսակօղքն
եւ
հրամանատուքն:
Թուղթ
մի
եւս
առ
Թիֆլիզու
Առաջնորդ
Յովաննէս
վարդապետն
գրեաց
սաստիկ
մեղադրութեամբ
եւ
բարկութեամբ:
Եւ
զԲ
իրս
առաջադրեաց
նմա,
եւ
պատուիրեաց
առնել
զմին
յերկուցն,
այսինքն
`
կամ
զքաղաքն
զայն
բարեպէս
կառավարել`
ըստ
որում
ունի
յինքենէ
զկոնդակ
կանոնական,
եւ
զհոգեւոր
հրաման,
եւ
յԱրքայէն
եւս.
եւ
զօրինազանց
սանձել,
եւ
զամենայն
աւանդութիւնս
սրբոյ
եկեղեցւոյս
Հայաստանեայց
պահել
ի
կարգի:
Եւ
կամ
ելանել
եւ
գալ
ի
ս.
Աթոռս
առանց
յամեցման:
Եւ
թէ
ոչ,
անգամ
մի
եւս
եթէ
զգլխացաւական
գիր
ինչ
ընկալայ
ի
քաղաքէդ`
ի
քահանայից
կամ
ի
ժողովրդոց
զյետինն
ասացից
ասէ,
ի
մէջ
քաղաքիդ
խայտառակ
եմ
առնելոց
զքեզ`
եւ
ապա
բերելոց
աստ:
Եւ
այլ
բանք
առ
այս:
Զքահանայից
թուղթն
առ
սա
յղեաց
զի
զամենեսեան
առ
ինքն
ժողովեալ,
բացցէ
եւ
ընթեռնուլ
տացէ
ի
լուր
ամենիցն:
Զոր
ի
ձեռն
իւրեան
յղեալ
Ուլախան
փայեկին
յղեցաք:
Գրեցաք
եւս
վասն
այսր
զթուղթ
առ
Արքայորդի
Գեօրկին
Միրզայն,
ի
պատասխանի
թղթոյն:
Նախ
թէ`
գրես
դու
թէ
ձեր
օրինաց
եւ
հոգեւոր
բան
էր
եւ
Առաջնորդի
գործ`
դու
է՞ր
խառնեցար,
թող
Առաջնորդն
հոգալ
զիւր
գործն:
Երկրորդ
`
որ
գրես
ասէ
թէ`
կանօնագրովք
քննեցաք
չհասութիւն
ոչ
գոյ,
միթէ
ի
քաղաքդ
այլ
կանոնագիրք
գոյ
ասէ`
զոր
մեք
չիցեմք
ընթերցեալ:
Այլ
գիտես
ասէ
եւ
ընթերցեալ
եմք,
եւ
մեծ
օրինազանցութիւն
է
այդ,
որպէս
եւ
դուք
եւ
ինքեանք
գիտէք
եւ
վկայէք:
Երրորդ`
գրես
ասէ
թէ`
ի
նախանձու
արարին
զայդ
ընդ
տէր
Աբրահամին
վասն
Հախպատու
արդեանցն,
(որպէս
ի
վերն
գրեցաւ :
)
այդ
է
մեծ
զարմանք
ասէ`
որ
դու
այդքան
իմացար,
եւ
տէր
Աբրահամն
ունի
յայդմ
զմեծ
իրաւունս,
եւ
վրէժխնդիր
չեղեր`
որ
կարօղ
էիր.
այլ
զայդ
իրաւունքդ
թողեալ
ասէ`
մէկ
չհաս
եւ
օրինազանց
պսակի
աղագաւ
տիրութիւն
առնես
տէր
Աբրահամին,
եւ
գրես
եւս
զքանի
չար
օրինակս`
թէ
շատ
է
եղեալ
այդպէս
վկայելով
եւ
դու
ինքնին,
թէ
եւ
այդ
չհաս
է:
Լաւ
չէ՞ր
ասէ`
զի
նոցա
արարելոցն
եւս
վրէժխնդիր
լիէիր
եւ
մեզ
գրէիր
ի
պատժել.
քան
թէ`
զնոցա
արարեալ
չարութիւնս
օրինակ
բերեալ`
դու
եւս
պատճառ
լինիս
վերստին
առնելոյ,
եւ
մեզ
եւս
գրես
թոյլ
տալ:
Զինչ
առնեմ
ասէ,
մեք
ի
մէջ
յօգնատեսակ
ցաւաց.
իսկ
դոքա
ելով
ի
ներքոյ
տէրութեան
եւ
խնամոց
ձերոց`
ազատ
յամենայն
ցաւոց,
այդպիսի
անկարգութեանց
պարապին,
վասն
ախտից
իւրեանց
առ
ձեզ
անկանին,
եւ
դուք
չգիտելով
զորպէսն`
մեզ
իրիջայ
գրէք:
Բոլոր
ազգին
մերոյ
ցաւն
զոր
տանիմք`
այդ
քաղաքիդ
քահանայից
մեզ
հասուցեալ
ցաւոցն
ոչ
լինի
տասանորդ:
Մինչ
կամիմք
ասէ
միոյն
վրէժխնդիր
լինիլ
գան
առ
ձեզ
անկանին,
եւ
դուք
տէր
կանգնեալ`
իրիջայ
գրէք
մեզ`
եւ
պետժել
ոչ
թողուք:
Վասնայսորիկ
յօրէյօր
կատաղին,
եւ
ի
վատ
անդր
ընթանան:
Եւ
զի
խնդրէր
բարկութեան
թուղթ
գրեալ
Առաջնորդին
եւ
Մկրտումին
որպէս
ասացաւ,
վասնորոյ
գրեաց
թէ`
այն
կանոնականն
զոր
սաստիկ
նզովիւք
գրեալ
եմք
յայդ
քաղաքդ,
այն
բաւական
է
դոցա
նզովք
եւ
պատիժ,
այլ
վերստին
գրել
ինչ
ոչ
է
պիտոյ:
Ծանոյց
եւ
զգրելն
առ
քահանայսն
եւս
զթուղթ,
եւ
գրեաց`
զի
զԱռաջնորդն
եւ
զքահանայսն
կոչեալ
առ
ինքն`
առաջի
իւր
ընթեռնուլ
տացէ:
Մէլիք
Շաքարօյին
ետուք
զայս,
որ
ընդ
վերոյիշեալ
Ուլուխան
փայեկին
ել
ի
դեկտեմբերի
ժԵ:
