Յիշատակարան. Մասն II (1767-1776)

Հեղինակ
ՍԻՄԷՕՆ ԿԱԹՈՒՂԻԿՈՍ ԵՐԵՒԱՆՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Պատմագրութիւն  Թղթեր, նամակներ, կոնդակներ  
Դիտել
Կարգեաց սրբ. վեհն զԵսայի վարդապետն նուիրակ եւ Առաջնորդ ի վերայ Զմիւռնոյ եւ հրամայն վիճակացն նորին, եւ նուիրակական կոնդակաւ եւ սրբալոյս Մեռօնաւ յղեաց անդ: Ա Կոնդակ եւս ի վերայ Զմիւռնոյ եւ շրջակայիցն նորին գրեցաւ վասն տօնացուցին: ԼԲ հատ տօնացոյց ետուք Եսայի վարդապետին տանիլ ընդ իւր: Յորոց մինն վասն իւր էր: Ա Ապրօյեան Աստուածատուր Աղային: Բ Զմիւռնոյ քաղաքի եկեղեցւոյն, Բ վասն Ամստերդամու: Իսկ մնացեալ ԻԶըն, վասն Զմիւռնոյ շրջակայ քաղաքաց եւ ղասապայից եկեղեցւոյն : Ա հատ եւս Պօղոս վարդապետին ետուք: Որ ընդ Եսայի վարդապետին սպասաւորութեան աղագաւ ի Զմիւռն գնաց :
       Թուղթ մի եւս առ Զմիւռնոյ գլխաւոր իշխանսն գրեաց: Ծանուցանելով նոցա զԵսայի վարդապետն նուիրակ եւ Առաջնորդ առնելն ինքեանց եւ յղելն անդ, եւ զՂուկաս վարդապետն խնդրելն գալ ի ս. Աթոռս: Որոց եւ պատուիրեաց` զի զԵսայի վարդապետն ի սէր ունիցին, եւ զգործն նորին արդիւնաւոր առնել ջանասցեն, եւ զՂուկաս վարդապետն սիրով յետս դարձուսցեն ի ս. Աթոռս: Եւ վասն եկեղեցւոյն նոցա Բ հատ տօնցոյց յղեաց ընդ Եսայի պետին :
       Թուղթ եւս առ Ապրօղլի Աստուածատուր` Գալուստ եւ Առաքել Աղայսն գրեաց եւ զորպիսութիւնս տօնացուցին եւ թղթատանն ծանոյց նոցա: Եւ Ա հատ տօնացոյց յղեաց նոցա: Եւ վասն նոր նուիրակին իւրեանց Եսայի վարդապետին յանձնարարութիւն գրեաց :
       Թուղթ մի եւս առ Զմիւռնոյ քաղաքի բոլոր քահանայսն եւ համայն եկեղեցականսն գրեաց: Նախ վասն Եսայի վարդապետին յանձնարարութիւն, եւ վասն տօնացուցին պատուէր` զի այսուհետեւ զնա ' ի գործ ածիցեն: Եւ վասն եկեղեցւոյն նոցա Բ հատ տօնացոյց յղեաց: Եւ քահանայիցն սիրով մեղադրեաց: Զի զբազմակնիք թուղթն զոր վասն Ղուկաս վարդապետին կրկին նուիրակ եւ Առաջնորդ խնդրելոյն յառաջագոյն գրեալ էին սրբ. վեհին, զանուանս իւրեանց ի լուսանցն` հանդէպ անուան կաթուղիկոսին էին գրեալ :
       Թուղթ մի եւս առ Զմիւռնոյ հին նուիրակ եւ Առաջնորդ Ղուկաս վարդապեն գրեաց ի պատասխանի թղթոյն: Զի իշխանքն յորժամ բազմակնիք թուղթ էին գրեալ սրբ. վեհին վասն սորա, եւ խնդրեալ էին ի սրբ. վեհէն վերստին նուիրակ եւ Առաջնորդ կարգել զսա ինքեանց, յայնժամ գիր ո'չ էր գրեալ սա սրբ. վեհին: Եւ սրբ. վեհն ի կարծիս անկաւ վասն սորա: Բայց յետոյ գիր եկն ի սմանէ. որով բարձաւ կարծիքն սրբ. վեհին : Քանզի` կրկին անգամ աղաչանօք գրեալ էր սրբ. վեհին խնդրել զինքն, զի եկեսցէ ի ս. Աթոռս. եւ սրբ. վեհն գրեաց նմա գալ: Եւ զԵսայի վարդապետն ի տեղի իւր նուիրակ եւ Առաջնորդ առնելն ի վերայ Զմիւռնոյ ծանոյց նմա: Եւ պատուիրեաց նմա, զի զտէր Ստեփանն բերցէ ընդ իւր: Գրեաց եւս` զի ի հարկաւոր պէտս ս. Աթոռոյս, Դ հատ դեղին սահաթ, եւ Զ հատ ճերմակ սահաթ առեալ բերցէ :
       Թուղթ մի եւս ի վերայ Ամստէրդամու հայազուն ժողովրդոցն գրեաց, եւ զԵսայի վարդապետն նուիրակ եւ Առաջնորդ յղելն ի Զմիւռին, եւ զՂուկաս վարդապետն խնդրելն ծանոյց նոցա: Որոց եւ պատուիրեաց, զի զարդիւնս իւրեանց ի ձեռն Եսայի վարդապետին յղեսցեն, եւ առ ս. Աթոռս հասեալ իմասցին: Եւ զորպիսութիւնս տօնցուցին ծանոյց նոցա: Եւ Բ հատ տօնացոյց եւս սոցա եկեղեցւոյն աղագաւ ետուք Եսայի վարդապետին, զի ընդ թղթոյս յղեսցէ առ նոսա: Որոյ օրինակն է ի բոլորագրահամար տետրոջն, յերեսն ՇԼԲ, ՇԼԳ: Հաւալայ ֆարմանի սուրաթ եւս ետ Եսայի վարդապետին ի գնալն աստի ի վիճակն իւր :
       Թուղթ եւս առ Գաղատիոյ նուիրակ Յովաննէս վարդապետն: Կրկին հարկ` զի եկեսցէ ի սուրբ Աթոռս: Զի թէ գործ ինչ խնդրեսցես ասէ, աստէն յղելոց եմ: Գրեաց եւս` զի ի գալն իւր, զօֆ` շալի եւ վեղարացու առեալ բերցէ ընդ իւր: Յղեցաւ այս առ պատրիարքն յղել առ նա :
       Թուղթ մի եւս առ Պօլսոյ նուիրակ եւ պատրիարք Զաքարիա վարդապետն: Ի պատասխանի երկոքին թղթոցն իւրոց ի մայիսի Ժ գրեցելոց: Որում եւ ծանոյց քան զայս յառաջ յամսոյս Ժ թուղթ եւ տօնցոյց յղելն առ ինքն: Եւ պատուիրեաց` զի զհարկաւոր պատասխանիս թղթոցն մերոց գրեսցէ մեզ: Եւ վասն մհ. Յօնանին (որ գնացեալ էր ի յՈւռուսջուղ ): Գրեաց թէ` ընդէ՞ր այսքան ժամանակ յամեցաւ անդ. գրեա ' առ նա հարկիւ, զի եկեսցէ: Եւ վասն Պրուսացւոցն գրեալ էր թէ` զմեր թղթոց պատասխանին ո'չ գրեն մեզ: Գրեաց թէ` այն երկիւղն որ նոքա են տեսեալ ասէ ի նմանէ, զիարդ իշխեն գրել. ոչ ապաքէն երկնչին ասէ յԱխթարմայիցն զիսկն գրելն: Եւ վասն առաջնորդաց յառաջագոյն գրեալ էր նմա սրբ. վեհն թէ զով ոք յուրեք Առաջնորդ կացուսցես, հարկեա նմա նախապէս գալ ի ս. Աթոռս եւ առնուլ ի մէնջ զհոգեւոր հրաման, եւ ապա երթալ ի վիճակն իւր: Եւ նա եւս խոստացեալ էր սրբ. վեհին այնպէս առնել: Կրկին գրեաց նմա զնոյն պատուէր, զի մի այնու զանց արասցէ: Գրեաց եւս ծանուցանել ինքեան, զի գիտասցէ թէ ի Կիւմիշխանայն` ի յԵրզնկան. եւ ի Տրապիզոն Առաջնորդք գոն, եւ Առաջնորդ է յղեալ, թէ ոչ: Եւ զթղթաշինութեան տետերսն զոր յառաջագոյն յղեալ էր թարգմանել տալ, այժմ խնդրեաց յետս յղել: Զի այլ ո'չ էր պիտոյ մեզ: Քանզի թղթաշէնքն եկեալ շինեցուցանէին զթղթատունն: Եւ զի` Ագուլեցի մհ. Աբրահամին սուտ թամասուկն եւ բարաթագիրն, որ յառաջագոյն առ մհ. Յարութիւն Ամիրյան գոյր, յետոյ նա ձեռամբ Զաքարիա վարդապետին յղեալ էր առ սրբ. վեհն: (Զորմէ ի ՌՄԺԹ եւ ի դեկտ. ԻԷ ասացեալ է : ) Բայց սրբ. վեհն մոռացմամբ այնպէս կարծէր թէ` դեռ չէ յղեալ: Վասնորոյ քան զայս յառաջ ի փետր. ԻԶ գրեաց Յարութիւն Ամիրային, առ ի յղեալ: Եւ Զաքարիա վարդապետին ի Գասպար Ամիրային եւս գրեաց, զի առեալ յղեսցեն: Իսկ Զաքարիա վարդապետն այժմ գրեալ էր թէ` առեալ յղեալ եմ: Եւ սրբ. վեհն գտեալ զնոսա միմտեցաւ, եւ Զաքարիա վարդապետին գրեաց, զի ինքեանք եւս միամտեսցին: Եւ ի կողմանէ Ուռումէլու ճանապարհացն գրէր թէ` բաց է. իսկ թէ խաղաղ է այն կողմն. եւ կարելի է անդ նուիրակ յղելն, զայն ոչ գրէր: Ուստի պատուիրեաց գրել: Ուստի պատուիրեաց գրել: Եւ զՅովհաննէս վարդապետն խնդրելն ծանոյց սմա: Եւ զգիրն նորին յղեաց առ սա, առ նա յղել: Կրկին գրեաց` զի Կարնոյ եւ Կարսայ ֆարմանացն Գ Գ սուրաթ հոգացեալ յղեսցէ: Եւ վասն Յամթայ առաջնորդ Կարապետ վարդապետին գրեաց թէ` մեք զնա ի Յամիթ եւ կամ յԱրզնու վիճակն առաջնորդ չեմք յղելոց. եւ Արզնու վանքն ի Յամթայ չեմք բաժաանելոց, այլ զնա ի սուրբ Աթոռոջս եմք ասէ պահելոց, եւ որպէս զմիաբան մեր է համարելոց: Եւ թէ ի գործ ինչ յղիցեմք ասէ զնա, յանուն ս. Աթոռոյս եմք յղելոց: Զի մեք ասէ զմիտս ժողովրդոցն տեղւոյն քեզ ի ծանուցանել գրեցաք, ժողովուրդքն իւրեանք գիտեն: Գրեաց եւ` զի թղթաշինաց քսուրն` տղայն, եւ գործիսն փութով յղել տացէ: Եւ վասն հանգուցեալ Ղազար Աղայի ընչիցն որպէս յառաջ` եւ այժմ եւս պաոտուիրեաց հոգալ: Զի վարիսն նորա ս . Աթոռս է ասէ. եւ կայքն նորա դիւրաձեռնէ մեզ հասանելն: Գրեաց եւս` զի ԺԵ հատ նոր եւ լաւ սահաթ առեալ, ի ձեռն Նազարէթին առ մեզ յղեսցէ: Որոց ութն ճերմակ լինիցին ասէ, եւ եօթն դեղին : Այլ եւ` ընդ մհ. Յօնանին եւ վասն առնելի իրաց Բ դաւթար յղեաց սմա սրբ. վեհն: Զի առեալ յղեսցէ: Իսկ սա ոչինչ յղեաց: Վասնորոյ` եւ սրբ. վեհն զսաւատս նոյն դաւթարացն առեալ յղեաց առ Նազարէթն, զի նա հոգացեալ յղեսցէ: Զոր եւ ծանոյց սմա, եւ պատուիրեաց զի զայնս Նազարէթին առնուլ եւ յղել տացէ: Փուսուլայ մի եւս սրբ. վեհն իւր ձեռամբն գրեաց առ Զաքարիա վարդապետն, ասելով թէ` Մուրտիկեանքն փութով ոչ դրամ հասուցանեն մեզ: Եւ դու ի ձեռն Ղուկաս վարդապետին, կամ քո Յակոբ եւ Յովաննէս վարդապետն, եւ կամ այլ հաւատարիմ եկողաց մեզ դրամ հասո ':
       Թուղթ մի եւս առ Նազարէթն եւ Թադէոսն գրեաց ի պատասխանի ի մյսի Ժ գրեալ թղթոյն իւրեանց: Ծանուցանելով նոցա քան զայս յառաջ յամսոյս Ժ թուղթ եւ տօնացոյց յղելն իւր առ ինքեանս: Եւ պատուիրեաց գրել զպատասխանի թղթոյն: Եւ վասն թղթաշինաց ընչիցն գրեալ էին թէ` ծովով յղելոց եմք: Կրկին գրեաց թէ` զքսուրն եւ զտղայն որպէս եւ յղելոց են, փութով յղեսցեն: Եւ սոսա եղբայր մհ. Փիլիպպոսն որ թարճիման էր գտեալ եւ յղելոց էր աստ, այժմ յղեալ էր: Ծանոյց սմա: Եւ թղթաշէնքն վասն յամենալոյն պատասխանոյ թղթոցն իւրեանց յոյժ տարակուսէին: Վասնորոյ գրեաց Նազարէթին, թէ ասա Թօմայ Աղային, կամ սոցա թղթոց պատասխանին փութով բերել տացէ, եւ կամ միամտութիւն գրեսցէ: Այլ եւ` առնուլ ետ սրբ. վեհն եւ յղեաց առ Նազարէթն , զի հոգացեալ յղեսցէ: Զի առաջին դաւթարսն որ ընդ մհ. Յօնանին առ պատրիարքն յղեաց, չիմացաք թէ զի՞նչ արար նա, զի մինչեւ ցայժմ ոչինչ առեալ յղեաց, այլ զանց արար :
       Թուղթ մի եւս առ մհ. Աղամջանի վէքիլ մհ. Աւետիքն: Զի սրբ. վեհն այնպէս կարծէր թէ` մհ. Աղամջանն եկեալ է ի Պօլսոյ. յառաջագոյն գիր գրեաց նմա ի Թօխաթ եւ մինչեւ ուխտաւորքն եկին աստ, ի նոցանէ իմացաք, որ դեռ չէ եկեալ ի Պօլսոյ, վասնորոյ պատուիրեաց սմա, թէ զոր ինչ գրեալ եմք մհ. Աղամջանին, դու հոգա: Եւ զմիտս տեղւոյ իշխանաց թղթոյն (որ էր վասն Սարգիս վարդապետի գրչեայ գրեանցն, որք ի մարտի ԻԳ եւ ի հոկտ. ԻԳ ի թղթոջ Թօխաթու նուիրակին եւ Գրիգոր Աղային յիշեցան ). Ծանոյց սմա: Եւ պատուիրեաց սմա, զի Զմիւռնոյ բեռանցն ուր լինելն ծանուսցէ մեզ: Այս ուրոյն յղեցաւ առ նա :
       Թուղթ մի եւս առ մհ. Աղայեկն գրեաց ի Թօխաթ: Զի տպագիր մհ. Մարկոսն` զպայմանագիրն զոր յԻզմիր տուեալ էին ինքեան, բերել ընդ իւր ի Թօխաթ իբր ամանաթ յանձնեալ էր նմա, եւ ինքն եկեալ ի ս. Աթոռս: Եւ զկնի բաց ամաց աստ վախճանեցաւ եւ պայմանագիրն մնաց ի ձեռն սորա: Յանցեալ թուոջն Եսայի վարդապետն վասն բանիցն իւրոց Թօխաթ էր գնացեալ: Զայն պայմանագիրն առեալ ի նմանէ, եւ բերել ետ սրբ. վեհին, եւ գիր խնդրեաց ի վերայ նորա: Վասնորոյ` եւ սրբ. վեհն զշնորհակալութեան եւ միամտութեան թուղթս գրել ի վերայ նորա, Եսայի վարդապետին ետ, զի տարեալ ընդ իւր, տացէ նմա :
       Թուղթ մի եւս առ մհ. Փիլիպպոսն եւ Խօջայ Առաքելն գրեաց: Ծանուցանելով նոցա քան զայս յառաջ յամսոյս Ժ ընդ Մեսրոպ վարդապետին թուղթ եւ տօնացոյց յղելն առ ինքեանս: Եւ պատուէր` զի կատարօղ լինիցին գրեցելոցն, եւ զպատասխանին գրեսցեն ինքեան: Գրեաց եւս` զի թէ Իզմիրու բեռինքն հասեալ իցեն ինքեանց, Դ եւ կամ Ե հատ ջորի առեալ, բեռամբքն ի ս. Աթոռս յղեսցեն: Եւ մհ. Փիլիպպոսն յառաջագոյն խոստացեալ էր սրբ. վեհին, թէ զհաշիւն մեր գրելոց եմ եւ յղելոց: Բայց ո'չ յղեաց: Եւ սրբ . վեհն պատուիրեաց յղել: Եւ պատուիրեաց նոցա գրել Նազարէթին, զի իներ դաւթարոջ գրեալ զիրսն փութով հոգացեալ յղեսցէ: Եւ զի` պ. Գէորգն եւ Կօշտօն ի կողմանէ սոցա դեռ այսքան դրամ էին հասուցեալ մեզ ձեռամբ Սողոմին: (Բ ) Եւ մնացեալն թէ ո՞րքան էր եւ ե՞րբ էին հասուցանելոց մեզ, չգիտէաք: Վասնորոյ` պատուիրեաց գրել նոցա, զի փութով դրամ հասուսցեն մեզ: Այլ եւ` սոքա որք զթարճիման մհ. Ղազարն յղեալ էին աստ, ԳՃ ղռուշ տարեկան վարձ էին կտրեալ: Որոյ ԱՃԽ ղռուշն անդ տուեալ էին նմա, եւ մնացեալն մեք էաք տալոց աստ: Ուստի` եւ սրբ. վեհն տուեալ դրամոյն հաճութիւն գրեաց նոցա: Եւ Պօլսոյ պահարանն ընդ Եսայի վարդապետին ի ձեռս սոցա յղեցաք, յղել առ Նազարէթն: Ել Եսայի վարդապետն վերոյիշեալ թղթովքս, ի յնսի ԻԳ: