Յիշատակարան. Մասն II (1767-1776)

Հեղինակ
ՍԻՄԷՕՆ ԿԱԹՈՒՂԻԿՈՍ ԵՐԵՒԱՆՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Պատմագրութիւն  Թղթեր, նամակներ, կոնդակներ  
Դիտել
Քրիստոսազօր Արքայն Վրաց Հերակլէս` (որ յամսոյս Թ եւ ի մարտի Ի յիշեցեալ է . ) որդւոյն իւրոյ Լեւոն Միրզայն հարսանիս առնել կամէր: Վասնորոյ` զԳէորկին բէկ կնքապահն իւր սիրանիշ թղթով յղեալ էր առ սրբ. եւ հրաւիրեալ էր ի հարսանիս որդւոյն իւրոյ: Բայց սրբ. վեհն վասն բազում զբազմանաց եւ հոգալեացն իւրոց ոչ կարաց երթալ: Այլ զՄկրտիչ վարդապետն ի կողմանէ իւրմէ վէքիլ արարեալ, հանդերձ սիրանիշ թղթովքն եւ ընծայիւք առաքեաց առ նա, զի երթեալ ի դիմաց իւրոց շնորհաւորեսցէ զհասանիսն որդւոյ նորին Լեւոն Միրզային: Իսկ եւ` զՄարտիրոս վարդապետն եւս` (որ ի պատմութեան ՌՄԻԱ ամին եւ ի մրտ. Ե յիշեցեալէ . ) ի վերայ Թիֆլիզու նուիրակ արարեալ, հանդերձ սրբալոյս Մեռոնաւ եւ նուիրակական կոնդակաւ ընդ Մկրտիչ վարդապետին յղեաց անդ: Եւ թուղթքն զորս սրբ. Մկրտիչ վարդապետին գրեաց առ Հերակլ Արքայն` առ որդիսն նորին եւ առ այլս ոմանս անձինս, են այսոքիկ :
       Թուղթ սիրոյ գրեաց սրբ. վեհն առ Հերակլ Արքայն, եւ զհասանիսն որդւոյ նորին շնորհաւորեաց: Եւ պատուիրեաց Մկրտիչ վարդապետին ասել Արքային, յի Յովսէփ վարդապետի եղբարաց էլն զոր առեալ է ի նոցանէ, հետս տացէ ինքեանց: Եւ ընդ Մկրտիչ վարդապետին ընծայ յղեաց վասն նորա: Որ էր Բ տօնլուղ կարմիր բկռոստ . Բ տօնլուղ չիչակլու աթլաս, Բ տօնլուղ խառայ, Բ հատ զարպապ, Գ տօնլուղ մահուտ, Ա երեսսրբի` ատունքն զառլու եւ խաւլու, Ա թիրայի փէշկիր եւս տտունքն զառլու, Ա լաւ բաղայ սանդր, Ա հատ մշլիբանտար եօրղան, Ա հատ սադրասի ղալամքեար չիթ, եւ Ա հատ ճերմակ սահաթ :
       Թուղթ եւս առ Գեօրկին Միրզայն, (որ ի փտր. ԻԴ յիշեցեալ է ) եւ զհասանիսն եղբօր նորին շնորհաւորեաց: Եւ ընդ Մկրտիչ վարդապետին վասն նորա եւս ընծայ յղեաց: Որ էր Ա սադրասի ղալամքեար, եւ Ա սաղկզու աթլաս :
       Թուղթ եւս առ Լեւոն Միրզայն. (որ ի փտր. ԺԵ ի թղթոջ Անտօն կաթողիկոսին Վրաց յիշեցեալ է ) օրհնութիւն եւ շնորհաւորութիւն հարսանեացն, զոր առնէր նմա հայրն: Եւ վասն նորա եւս ընծայ յղեաց ընդ Մկրտիչ վարդապետին: Եւ էր Ա լաւ բալափօշ, Ա լաւ չարքեազի, եւ Ա ոսկեայ ս. նշան ի պարանոցն արկանելի: (Որոյ օրինակն է ի բոլորագրահամար տետրոջն, յերեսն ՈԽԲ ):
       Թուղթ եւս սիրոյ առ Անտօն կաթողիկոսն Վրաց: (Որ ի փտր. ԺԵ յիշեցեալ է . ) որում եւ ծանոյց զՄկրտիչ վարդապետն առ Արքայն յղելն, վասն շնորհաւորելոյ զհարսանիս որդւոյն նորին Լեւոնին: Եւ ընդ Մկրտիչ վարդապետին վասն նորա եւս ընծայ յղեաց: Որ էր Ա տօնլուղ սեւ շալի, Ա բաղայ սանտր սրմայագործ ամանով. Ա երեսսրբիչ խաւլու եւ տտունքն ծաղկեայ, եւ Ա ջուխտ Հաշտարխանու հողաթափ կարմիր մախմուրով: Որոյ օրինակն է բոլորագրահամար տետրոջն, յերեսն ՈԽԳ . ):
       Թուղթ եւս առ Մէլիք Աւետիքն եւ նորին եղբայր Միրիշկեար Իւանէն: (Որք ի յլս. ԺԵ յիշեցան . ) որոց եւ ծանոյց զպատճառ առաքման Մկրտիչ եւ Մարտիրոս վարդապետացն: Եւ վասն Մարտիրոս պետն յանձնարարութիւն գրեաց :
       Թուղթ եւս առ երեցփոխան պ. Մկրտումն, ըստ այսմ մտաց :
       Թուղթ եւս առ Թիֆլիզու Առաջնորդ Յովհաննէս վարդապետն: Եւս նոյնպէս: Կոնդակ եւս ի Թիֆլիզ` վասն նորատիպ տօնացուցին: Զոր եւ ի ձեռն Մկրտիչ վարդապետին ընդ Ժ հատ տօնացուցի յղեաց առ Յովաննէս վարդապետն , պատուիրելով նմա, զի իւրաքանչիւր եկեղեցեաց տեղւոյն մեն մի տօնացոյց տացէ, եւ զկոնդակն եւս ընթեռնուցու յեկեղեցիսն, եւ ծանուցմամբ պատուիրեսցէ ամենեցուն, զի զհին տօնացոյցն ի բաց թողեալ այսուհետեւ զնոր տօնցոյցն ի գործ ածիցեն :
       Թուղթ եւս առ սրբոյ Աթոռոյս գործակալ եւ վէքիլ Գեօրգեցի տէր Սահակն: Ծանուցանելով նմա` քան զայս յառաջ կոնդակաւ գործակալ եւ վէքիլ կարգելն ինքեան, եւ զկոնդակն ի ձեռն Յովհաննէս վարդապետին առ ինքն յղելն: Եւ պատուէր` զի զկոնդակին առ ինքն հասանիլն ծանուսցէ ' մեզ, եւ գործակալութեան եւ վէքիլութեան գործոյն իւրոյ արի եւ ժիր լիցի ', եւ Մարտիրոս վարդապետի նուիրակութեան գործոյն եւս ձեռնտու լինիցին: Յղեցան այսոքիկ ընդ Մկրտիչ վարդապետին: Իսկ եւ` Հաշտարխանուհին նուիրակ եւ Առաջնորդ Մինաս վարդապետն` աւարտեալ զգործն իւր, քան զայս յառաջ յԱպրիլի Է եկն ի ս. Աթոռս: Վասնորոյ` եւ սրբ. վեհն ի Պետրպօրք` ի Մօսկով` եւ Հաշտարխան` ի Ղզլար ի Մօզդոկ` ի Սարաֆան ի Բորազան ի Չէրքէզ եւ յայլ շրջակայ վիճակսն եւ ի գիւղորայս նոցին զետեղեալ մերազնեայ ժողովրդոցն զկոնդակ շնորհակալութեան գրեաց: Զի զհին նուիրակն եւ Առաջնորդն իւրեանց Մինաս վարդապետն շահել էին եւ պատուիրեալ, եւ զառատ արդիւնս տուեալ, Եւ պատուէր` զի զնորոգ նուիրակն եւ Առաջնորդն իւրեանց Յովսէփ վարդապետն եւս նոյնպէս շահեալ պատուեսցեն, եւ զգործն արդիւնաւոր արասցեն, եւ անմեղածին հրամանաց նորին ըստ ամենայն հնազանդ եւ հպատակ լիցին ըստ օրինին: Կոնդակ եւս առ վերոյիշեալ քաղաքսն վասն նորատիպ տօնացուցին: Որպէս ի Թիֆլիզ :
      
       Ի Հաշտարխան քաղաքն
       Թուղթ եւս շնորհակալութեան առ Թիֆլիզեցի Նազարէթի որդի պ. Յօնան: Զի Թիֆլիզեցի Բայրամի կնոջ հանգուցեալ Դարէհջանի կտակն, (Ե ) հասուցեալ էր Մինաս վարդապետին :
       Թուղթ եւս առ Վրաստանցի ղասապ պ. Զօհրապն: Եւս շնորհակալութիւն: Զի յանուն սրբոյ Աթոռոյս քառասնից էր տուեալ Մինաս վարդապետին: (Ա ):
       Թուղթ եւս առ Մշեցի Միքայէլի որդի տիրացու Յովհաննէսն: Որ խոստմունք էր (ԵՌդեան ) տուեալ Մինաս վարդապետին :
       Թուղթ եւս առ Բշնեցի տէր Յովհաննէսն, որ խոստմունք էր տուեալ Մինաս վարդապետին: (Բ ):
       Թուղթ եւս առ Պաղտասար վարդապետ ոմն: Որ նա եւս էր խոստմունք (Բ ) եւ Բ Խաչ յիշահակի տուեալ Մինաս վարդապետին: Որոց մինն էր չիւթիշի եւ զանճիրով, եւ միւսն փոքր :
       Թուղթ եւս առ Փարաքարցի պ. Մովսէսն: Շնորհակալութիւն եւ մխիթարութիւն: Վասն հոգւոյ հանգուցեալ եղբօրն իւրոյ սափրիչ պ. Յովհաննէսին հոգեբաժին էր տուեալ Մինաս վարդապետին: (ԺԵՌ դն . ): Այլ եւ` զնորին դիազարդ իսմի ղանաւաթն շապիկ էր կարեցուցեալ եւ տուեալ :
       Թուղթ եւս առ Երեւանցի տէր Ոսկանն: Նոյնպէս շնորհակալութիւն եւ մխիթարութիւն: Զի վասն հանգուցեալ եղբօրն իւրոյ տէր Խաչատուրին հոգեբաժին էր տուեալ Մինաս վարդապետին, (Ա ) եւ սակս հոգւոյ մօրն իւրոյ եւս մէկ խաթայի բաւ շապիկ յիշատակի: Եւ յանձնարարութիւն եւս վասն Յովսէփ պետին :
       Թուղթ եւս առ Խալաֆենց պ. Գէորգն: Եւս շնորհակալութիւն եւ մխիթարութիւն: Զի կտակն (որ էր ԺԵՌ դն . ) մօրն իւրոյ Սիրամարգին տուեալ էր Մինաս վարդապետին: Որոյ ԵՌ դեանն խոստմունք էր , եւ Ա թումանն Առաջնորդական նուէրք եւ հասք :
       Թուղթ եւս առ Ջուղայեցի Մնացականի կին Մարիամ Խանումն: Զի ի տեղի նուիրակութեան եւ սրբ. վեհին ժամուց Ժ հատ կիսնոց իմփրիայ ոսկի. Ա դեղին Հնդկաց ապրշումէ եաղլուխ, Ա կտոր կնդրուկ, Ա ժամարարութեան ստամբոյ քէչայ, եւ Ա դեղնապղնձեայ նշխարքի սինի էր տուեալ Մինաս վարդապետին :
       Թուղթ եւս առ Ագուլեցի Նազարի որդի պ. Եային: Որ քառասնից էր տուեալ Մինաս վարդապետին. (Ա ):
       Թուղթ եւս առ Երեւանցի Աւաքի որդի պ. Սիմէօնն: Շնորհակալութիւն: Զի հաշտարխանցի Յովհաննէսի կողակից Աննախաթունն ի ժամ վախճանին Ա ճերմակ ծաղկով կարմիր խառայ շապիկ էր խոստացեալ սրբոյ Աթոռոյս: Եւ սա յետ մահուանն նորին հասուցեալ էր զայն Մինաս վարդապետին :
       Թուղթ եւս շնորհակալութեան առ սրբոյ Աթոռոյս գանձապետ պ. Աբրահամն եւ պ. Աստուածատուրն: Զի Հաշտարխանցի Մէլքոնի դուստր Եթարն առ Աստուած էր փոխեցեալ. ուստի` նորին որդի պ. Աստուածատուրն եւ սրբոյ Աթոռոյս գանձապետ պ. Աբրահամն վասն հոգւոյ նորին Ա ապիլուստրին շապիկ էին տուեալ յիշատակ սրբոյ Աթոռոյս :
       Թուղթ եւս շնորհակալութեան եւ մխիթարութեան առ Գիւլզիւլ կինն: Զի այր նորին Նազարի որդի Թարղուլին ի ժամ մահուան իւրում Ա ապրի զանաւաթ շապիկ էր խոստացեալ սրբոյ Աթոռոյս: Զոր եւ նա յետ մահուանն նորին հասուցեալ էր Մինաս վարդապետին :
       Թուղթ եւս շնորհակալութեան եւ մխիթարութեան առ Ագուլեցի Շահնազարի որդի պ. Յովհաննէսն, Զարիֆն եւ Մարիամն: Զի հանգուցեալ տէր Զաքարիայի մայր Զարիֆն, եւ կինն նորին Մարիամն եւ որդի նորին պ . Յովհաննէս վասն հոգւոյ տէր Զաքարիային ձառամբ պ. Աղամալին Ա ստամբայ արծաթապատ եւ ոսէջրեալ Աւետարան էին տուեալ ս. Աթոռոյս :
       Թուղթ շնորհակալութեան եւ մխիթարութեան առ Համատանցի պ. Եսային: Որ վասն հոգւոց ծնողաց իւրոց, ձեռամբ Մինաս վարդապետին Ա սեւ զօլզօլ զանաւաթ շապիկ էր տուեալ սրբոյ Աթոռոյս :
       Թուղթ եւս շնորհակալութեան եւ մխիթարութեան առ Թաւրիզեցի Թորոսի որդի պ. Գրիգորն: Զի վասն հոգւոց ծնողացն իւրոց եւ յանուն սրբոյ Աթոռոյս Ա կանաչ աթլաս շապիկ էր տուեալ Մինաս վարդապետին Թուղթ եւս մխիթարութեան առ տէր Սիմէօնն եւ նորին եղբայր պ. Կարապետն` վասն մահուան եղբօրն իւրեանց պ. Մարտիրոսին: Զի վասն հանգուցեալ որդւոյն իւրոյ Ա կարմիր զարպապ սեղանի գոգնոց էր տուեալ Մինաս վարդապետին, եւ զթուղթ եւս գրեալ սրբ. վեհին, եւ յետոյ ինքն վախճանեալ էր :
       Թուղթ եւս մխիթարութեան առ Աննախաթունն վասն մահուան որդւոյն Գրիգորին, զի վասն որդւոյն իւրոյ Ա ձեռաց արծաթեայ խաչ էր տուեալ յիշատակ յանուն սրբոյ Աթոռոյս :
       Թուղթ եւս շնորհակալութեան առ Արտավէլցի Մկրտումին որդի պ. Մանուչարն: Զի ընդ Մինաս վարդապետին Ա մախմուր գթակի երես էր յղեալ իւր մորթովն վասն սրբ. վեհին, եւ թուղթս եւս գրեալ: Նաեւ` վասն Յովսէփ վարդապետին յանձնարարութիւնս եւս գրեաց սմա :
       Թուղթ եւս շնորհակալութեան առ Ագուլեցի պ. Շմաւօնն: Զի ընդ Մինաս վարդապետին` Ա ձեռաց Փէշկիր, եւ Ա արծաթեայ արաղի թաս էր յղեալ վասն սրբ. վեհին :
       Թուղթ եւս շնորհակալութեան առ Էտիլ խանի Գրիգորի որդի պ. Ստեփանն : Որ Ա շիրմահի գաւազան էր յղեալ :
       Թուղթ եւս շնորհակալութեան եւ մխիթարութեան առ հանգուցեալ Խաչատուր Աղայի կին Մարիամն եւ որդի նորին պ. Աբրահամն: Զի վասն հոգւոյ Խաչատուր Աղային` Ա խաթայի սեղանի գոգնոց: Ա սկհւոյ արծաթ որ էր բաժալ եւ Ա սկհւոյ կարմիր եաղլուխ էին տուեալ :
       Թուղթ եւս շնորհակալութեան առ Ջուղայեցի պ. Մկրտումն: Զի ընդ Մինաս վարդապետին Ա ջլղաւայ քիւրք էր յղեալ վասն սրբ. վեհին, եւ թուղթ եւս գրեալ: Եւ յանձնարարութիւն վասն Յովսէփ պետին :
       Թուղթ եւս առ թարգման պ. Աւէտն Կարբեցի եւ եւ Երեւան պ. Բ. Եղիազարասն. պ. Գէորգն, պ. Մատթէոսն եւ առ պ. Մանուկն: Շնորհակալութիւն վասն Մինաս վարդապետին, եւ յանձնարարութիւն վասն Յովսէփ վարդապետին, եւ ի պատասխանի սիրոյ թղթոցն իւրեանց :
       Թուղթ եւս առ Սարգիս Աղայն Եղբօրորդի Յովաննէս Աղայն: Շնրորհակալութիւն վասն Մինաս վարդապետին, եւ յան-նարարութիւն վասն Յովսէփ վարդապետին :
       Թուղթ եւս մհ. Գրիգոր Աղայն` ի պատասխանի ի նոյ. ԻԷ գրեալ թղթոյն: Նոյնպէս շնորհակալութիւն վասն Մինաս վարդապետին, եւ յանձնարարութիւն վասն Յովսէփ վարդապետին: Եւ խնդրեալ սա ի սրբ. վեհէն, զի զորպէսն Թարխան Աղային գրեսցէ ինքեան: Զոր եւ գրեաց զի նա այժմ ոչ է ի կալանս որպէս լսեմք: Եւ Թարխան Աղայն մինչ էր ի կալանս, յայնժամ սրբ. վեհն զորպէսն նորին գրեաց հօրն նորա Աղամայ աղայն: Որում եւ պատուիրեաց գալ ի ս. Աթոռս: Քանզի` կամէր սրբ. վեհն, զի ի գալն նորա աստ, ինքն ի մէջ մտեալ թերեւս հաշտեցուսցէ զսիրտ Արքային ընդ որդւոյ նորա, եւ զհնարս ազատութեան եւս վասն նորա գտանել կարիցէ: Իսկ նա մինչեւ ցայժմ ոչ եկն: Զոր եւ ծանոյց նմա: Եւ զի` սրբ. վեհն յառաջագոյն գրեաց իշխանացն տեղւոյն, զի զվէճն Բարդուղին հատեալ, հաշտեսցուցեն զնա ընդ եղբօրն իւրոյ Յակոբին: Եւ նոքա եւս ըստ հրամանի սրբ. վեհին կոչեալ զնոսա առ ինքեանս, կամեցեալ էին հաշտեցուցանել զնոսա ընդ միմեանս. բայց նոքա ոչ էին հաշտեալ: Զոր գրեալ էր սա սրբ. վեհին: Եւ սրբ. վեհն գրեաց սմա ասելով թէ` մեք կամեցաք ասէ զի դոքա հաշտեսցին ընդ միմեանս, իսկ թէ ոչ հաշտին, մեք զի՞նչ արասցուք, ինքեանք լիցին ասէ պարտական իւրեանց մեղացն: Եւ թագաւորն Ռուսաց ազատ ազնուութիւն էր շնորհեալ սմա: Որոյ աղագաւ եւս ս. վեհն շնորհաւորութիւն գրեաց սմա :
       Թուղթ եւս առ սրբոյ Աթոռոյս գանձապետ Սարգիս Աղայն, (որ ի պատմութեան ՌՄԻԲ ամին եւ դեկտ. ԺԷ յիշեցեալ է ), ի պատասխանի ի նոյ. ԻԷ գրեալ թղթոյն: Եւ վասն Մինաս եւ Յովսէփ վարդապետացն շնորհակալութիւն գրեաց սմա, զի շահեալ էր զնոսա: Եւ պատուէր ` զի Յովսէփ վարդապետն որքան անդ, եւս ի սէր ունիցի զնա եւ շահեսցէ, եւ գործոյն իւրոյ եւս ձեռնտու լիցի: Կրկին շնորհակալութիւն` վասն հանգուցեալ եղբօրն իւրոյ Խաչատուր Աղային, հոգեբաժին էր տուեալ Մինաս վարդապետին (Բ ): Եւ վասն Բարդուղի եւ եղբօր նորա Յակոբի անհաշտ խռովութեան զոր ինչ գրեաց մհ. Գրիգոր Աղային, զնոյն բանն սմա եւս գրեաց :
       Թուղթ մի եւս առ Միֆօտի եպիսկոպոսն Ռուսաց. (որ ի ՌՄԻԲ թ. եւ ի դեկտ. ԺԷ յիշեցեալ է . ) ի պատասխանի ի նոյ. Է գրեալ թղթոյն: Զոր ընդ Մինաս վարդապետին գրեալ էր: Եւ վասն Մինաս եւ Յովսէփ վարդապետացն շնորհակալութիւն գրեաց, զի զնոսա ի սէր ընկալեալ էր եւ շահեալ: Յորմէ եւ խնդրեաց` զի Յովսէփ վարդապետն որքան անդ է` եւս ի սէր ունիցի զնա եւ շահեսցէ: Եւ ոչ միայն նմա, այլ եւ զմերազնեայսն եւս միշտ ի սէր եւ ի խնամս իւր ունիցի :
       Թուղթ եւս առ ենարալ մայօր` եւ կաւլէր, եւ Հաշտարխանու գումբեռնաթօր Պետր Գրեչեդնիկովին (որ ի պատմութեան ՌՄԻԲ եւ ի դեկտ. ԺԷ յիշեցեալ է . ) ի պատասխանի յօգ. Թ գրեալ թղթոյն: Նոյնպէս շնորհակալութիւն վասն Մինաս վարդապետին, եւ յանձնարարութիւն վասն Յովսէփ վարդապետին եւ մերայնոցն :
       Թուղթ եւս առ Ղզլարու պօլկովնիկ Իվան Իվանիչ կաւալեր Իշտենտիրն: Նոյնպէս շնորհակալութիւն վասն Մինաս վարդապետին եւ յանձնարարութիւն վասն Յովսէփ վարդապետին եւ մերազնէիցն :
       Թուղթ եւս առ Ղզլարու պլացմայեօր Վասիլի Վլօդիդիմիչ Կպիտովցկին: Նոյնպէս շնորհակալութիւն վասն Մինաս վարդապետին, եւ յանծնարարութիւն վասն Յովսէփ վարդապետին եւ մերայնոցն: (ՇՁԹ )
       Թուղթ եւս շնորհակալութիւն առ Ծաղկնուձորեցի Գասպարի դուստր Մարիամն: Զի յանուն սրբոյ Աթոռոյս քառասնից էր տուեալ Մինաս վարդապետին: (Բ )
       Թուղթ եւս շնորհակալութեան եւ ի պատասխանի թղթոյն` առ սրբոյ Աթոռոյս գանձապետ պ. Աբրահամն: Զի բաց ի շահելոյն զՄինաս վարդապետն, Ա հալդուզ ոսկի ինքն, եւ Ա զարմահպուպ ոսկի եւս կինն էր տուեալ նմա աջահամբոյր վասն սրբ. վեհին: Եւ պատուէր` զի զգործն իւր արդիւնաւոր արարեալ, զարդիւնս նորին ըստ ժամանակին Յովսէփ վարդապետին յանձնեսցէ, եւ գործոյ նորին եւս ձեռնտու եւ մուղայէթ լիցի, եւ շահեսցէ զնա :
       Թուղթ եւս առ Կլաւայ պ. Նուրիջանն, եւ պ. Գաբրիէլն: Շնորհակալութիւն վասն Մինաս վարդապետին, եւ յանձնարարութիւն վասն Յովսէփ վարդապետին: (ՈԽԴ )
       Թուղթ եւս առ Մօզտօքու պոլկովնիկ Ալէքսանդր Ֆէդօտիչ Իվանովն: Նոյնպէս շնորհակալութիւն վասն Մինաս վարդապետին, եւ յանձնարարութիւն վասն Յովսէփ վարդապետին եւ մերայնոցն: (ՇՁԹ )
       Թուղթ եւս առ Եղիազար Աղայի որդի Յովաննէս Աղայն ի Պետրպօրք: (Որ ի պատմ. ՌՄԻԲ, եւ ի դեկտ. ԺԷ յիշեցեալ է . ) շնորհակալութիւն վասն Մինաս վարդապետին, եւ յանձնարարութիւն վասն Յովսէփ վարդապետին եւ մխիթարութիւն վասն մահուան եղբօրն իւրոյ Խաչիկ Աղային: Եւ վասն նորաշէն եկեղեցւոյն իւրոյ Ա հատ նորատիպ տօնացոյց յղեաց առ նա: Եւ զի սովորութիւն է երկրին Ռուսաց, որք ոչ թողուն ումեք յերկրէն իւրեանց զդրամ ինչ ի դուրս բերելոյ, այլ վէճեղէն միայն: Որոյ աղագաւ եւ Մինաս վարդապետի ժողովել նուիրակական արդիւնքն ի Հաշտարխան սրբոյ Աթոռոյս գանձապետ Սարգիս Աղայն արգելեալ կայր, զի ոչ թողին բերել ընդ իւր: Վասնորոյ` եւ սրբ. վեհն պատուիրեաց սմա, զի ի դրան Արքային այնպէս բան իմն հոգասցէ, որ այսուհետեւ մի եւս իշխեսցէ ոք զարդիւնսն սրբոյ Աթոռոյս անդ արգելուլ, այլ նուիրակն բերցէ ընդ իւր: Յղեցաւ այս առ Եղիազար Աղայն` յղել առ նա :
       Թուղթ մի եւս ի Մօսկով առ Եղիազար Աղայն: (Որ ի պատմ. ՌՄԻԲ ի դեկտ. ԺԷ յիշեցաւ . ) նոյնպէս շնորհակալութիւն վասն Մինաս վարդապետին, եւ մխիթարութիւն` վասն մահուան որդւոյն Խաչիկ աղային, զի վասն նորա հոգեբաժին էր տուեալ Յովսէփ վարդապետին: (Ժ ) եւ զթուղթն որդւոյ սորին Յովաննէս Աղային ի թղթոջս եդեալ առ սա յղեաց, զի առ նա յղեսցէ, եւ վասն սրբոյ Աթոռոյս արդեանցն ինքն եւս գրեսցէ նմա զպատուէրս :
       Թուղթ եւս շնորհակալութեան առ Ներսէս Աղայն ի Մօսկով: Զի բաց ի շահելոյն զՄինաս վարդապետն, Ա բժշկարանի տետր էր յղեալ ընդ նմա վասն սրբազանին: Եւ վասն Յովսէփ վարդապետին կրկին յանձնարարութիւն գրեաց առ նա: Եւ զի Բայազատցի Մարգարէ Աղայի մարդն յայն կողմն վախճանեալ էր, եւ զինչսն նորին այլք ի ծածուկ կողոպտեալ էին: Զոր ի լսելն Մարգարէ Աղային, գրեալ էր աղաչանօք առ սրբ . վեհն գրել Ներսէս Աղային, զի հետեւեալ իմասցի` զի թերեւս գտանել կարասցէ զինչսն իւր: Ուստի` եւ սրբ. վեհն ըստ խնդրոյ նորին գրեաց սմա, զի վասն խաթերն իւրոյ հոգ տարցէ այսմ բանիս :
       Թուղթ եւս առ Հաշտարխանու նուիրակ եւ Առաջնորդ Յովսէփ վարդապետն` ի պատասխանի ի նոյ. ԻԷ գրեալ թղթոյն: Զոր ընդ Մինաս վարդապետին գրեալ էր: Որում եւ ծանոյց զՄինաս վարդապետի անվնաս հասանիլն ի ս. Աթոռս: Եւ պատուէր` զի զնուիրակական արդիւնս նորին զորս առ Սարգիս Աղայն թողեալ էր, ջանասցէ ի ս. Աթոռս հասուցանել: Եւ վասն Բարդուղին եւ Յակոբին գրեալ էր թէ` ոչ կամին հայտիլ ընդ միմեանս: Եւ թէ Յակոբն կամի քահանայ ձեռնադրիլ: Բայց սրբ. վեհն ոչ ետ նմա հրաման առանց հաշտութեան ընդ եղբօրն իւրոյ` քահանայ լինել: Այլ պատուիրեաց սմա թէ` որպէս տեղւոյդ իշխանքն վճռեալ են ասէ զդաւ երկուցն, եթէ Յակոբն տայցէ ասէ զդրամն Բարդուղին, եւ մեղայ ասիցէ նմա, եւ կատարելապէս հաշտիցին ընդ միմեանս, հրաման է ասէ քեզ օրհնել զՅակոբն, եւ թէ ոչ` մի օրհնեսցես զնա, եւ մի ինչ գրեսցես վասն դոցա առ մեզ: Եւ պատուիրեաց եւս` զի վասն Գիլանու նուիրակ Պետրոս վարդապետին ի նախկին վիճակն իւր յՈւռումելի երթալոյն որոց գիր է գրեալ, եւս գրեսցէ նոցա, զի թոյլ տացեն. քանզի` կամէր յՈւռումելի զայլ նուիրակ յղել յայս կողմամբս: Կրկին պատուէր` զի վասն Քեալանթարի պարտուցն մի ինչ գրեսցէ ումեք, այլ զանց արասցէ, զի նա յանցեալ ամին վաշճանեցաւ: Եւ սա վասն եղբարց իւրոց էլին խնդրեալ էր ի սրբ. վեհէն գրել Արքային, զի յետս տացէ ինքեանց: Եւ սրբ. վեհն ըստ խնդրոյ նորին գրեաց Արքային, եւ Մկրտիչ վարդապետին եւս բերանով պատուիրեաց ասել նմա, զի էլն նոցա յետս տացէ ինքեանց, զոր եւ ծանոյց սմա: Ծանոյց սմա եւ վասն տօնակատարութեան տետերն զյառաջաբանութիւն շինելն եւ յառաջագոյն յղելն առ ինքն, զի ընդ տետերն գիցէ: (Որպէս` ի յնվ. ԻԱ ասացեալ է . ) Ծանոյց եւս զգալն թղթաշինացն, եւ զձեռնարկելն շինութեան թղթահանն: Եւ գրաֆի հարսանեաց շնորհաւորելոյն աղագաւ գիր էր խնդրեալ սա ի սրբ. վեհէն: Բայց սրբ. վեհն ոչ գրեաց ասելով թէ` զի թէ զթուղթ կամիցիմ գրել ասէ առ նա, վասն սրբոյ Աթոռոյս արդեանցն ասէ գրեցից, զի թողուցուն ի դուրս բերել: Եւ ընդ թղթոցս ԺԲ հատ տօնացոյց յղեաց առ նա, զի իւրաքանչիւր եկեղեցեաց երկրին մէնմի տօնացոյց տացէ, եւ զտօնացուցի կոնդակն յեկեղեցիսն ընթերցեալ, ծանուցմամբ պատուիրեսցէ ամենեցուն, զի այսուհետեւ զնոր տօնացոյցն ի գործ ածիցեն: եւ պատուէր` զի Ներսէս Աղայի գիրն եւս առ ինքն յղեսցէ, եւ վասն Մարգար Աղայի բանիցն ինքն եւս գրեսցէ նմա, զի հոգ տարցէ: Եւ զկնի երթալոն նորա ի վիճակն իւր, սրբ. վեհն մինչեւ ցայժմ Դ գիր էր գրեալ նմա: Զոր եւ այժմ ծանոյց նմա: Իսկ եւ` Ջուղայեցի Յակոբ կաթուղիկոսն եւ ս. Երուսաղէմայ պատրիարք Մարտիրոս վարդապետն վասն Եղիազար կաթուղիկոսի վիճմանցն Ագուլեցի Խօջայ Խոսրովին թամասուկ տան, եւ յոլով դրամս առեալ ի նմանէ վատնեն ի դրունս առքունի ի Պօլիս. եւ նոյն թամասուկին սաւատ եւս գրեն եւ կնքեն, եւ առնեն զայն եւս իւր զասլ թամասուկ, բայց Յակոբ կաթողիկոսն զայն ոչ կնքէ: Եւ տաճկերէն թուղթ եւս յայնմ կողմանէ գրեցուցեալ կնքեն: Եւ յետոյ զպարտսն որպէս եւ է, վճարեն, եւ զասլ թամասուկն առնուն, բայց այն սաւատն եւ տաճկերէն գիրն մնան ի ձեռս Խոսրովին պատճառանօք ինչ: Եւ յետոյ Խոսրովն մեռանի, եւ այն թուղթքն մնան եւ անկանին ի ձեռս թոռին նորա: Եւ նա երթեալ արզ առնէ Իբրահիմ շահին, զի պահանջեսցէ զդրամն ի սրբոյ Աթոռոյս: Որ եւ առնուի նմանէ ռաղամ, եւ գայ յԵրեւան առնել ընդ մեզ զդաւայ: Եւ յայն աւուրսն, Աղուան Ազատխանն աւերէ զԱգուլիս եւ գերէ: Եւ նա յորժամ լսէ զգերիլն ընտանեացն, յայնժամ` զայն թուղթսն ումեմն Յովսէփ յանուն Թիֆլիզեցւոց գրաւ տայ, եւ ԻԱ թուման եւ Ժ խալվար չալթուկ առեալ ի նմանէ` երթայ, զի զգերիսն իւր ազատեսցէ: Եւ անտի այլ ոչ դառնայ. եւ անյայտ եւս լինի: Իսկ այն թուղթքն մնան ի ձեռն Յովսէփին: Զոր առեալ երթայ ի Հաշտարխան: Եւ այժմ անդ է: Զոր այժմ ցուցեալ էր Մինաս եւ Յովսէփ վարդապետացն, եւ ծանուցեալ էր նոցա զայս իրակութիւնս: Եւ Յովսէփ վարդապետն զթամասուկի սաւատի օրինակն կերպիւ ինչ առեալ, ընդ Մինաս վարդապետին յղեալ էր սրբ. վեհն, եւ գրեալ էր ի նմա զորպէսն: Յորմէ եւ խնդրեալ էր` զի վասն այսր զհոգս արասցէ, զի զայն թուղթսն առ ձեռն բերցուք: Զի մի գուցէ ի ձեռս այլոց մնալովն վնաս բերցէ սրբոյ Աթոռոյս: Վասնորոյ` եւ սրբ. վեհն զթուղթ եւս գրեաց առ Յովսէփ վարդապետն: Այնպէս` որպէս զի զՅովսէփն այն կոչեալ առ ինքն, առընթեր նմա ընթերցցի զայն, եւ ծանուսցէ նմա զմիտս գրեցելոցն: Զի թերեւս կարասցէ այնու ի հաւանութիւն բերել զնա, եւ առնուլ զթուղթսն ի նմանէ: Եւ օրինակ գրոյն զոր սրբ. վեհն վասն վերոյիշեալ թղթոցն գրեաց եռ Յովսէփ վարդապետն, էր այս: Թէ մինչեւ էհաս ասէ ի ս. Աթոռս սիրելի որդին մեր Մինաս վարդապետն, ի ծանուցանելն մեզ բերանով զորպիսութիւնս քո եւ տեղւոյդ, պատմեաց մեզ եւ զիրակութիւն մի անցեալ եւ վաղեմի ժամանակաց: Իբր թէ ի ժամանակաց Ջուղայեցի Յակոբ կաթուղիկոսին եւ Երուսաղէմայ պատրիարք Մարտիրոս վարդապետին` մէկ թամասուկ լինի մնացեալ , որ անկեալ է ի ձեռն Թիֆլիզեցի պ. Յովսէփին. որ իբրութէ այն թամասուկի տէրն իցէ զայն գրաւ եդեալ առ դա, եւ ԻԱ թուման փող` եւ Ժ խալվար չալթուկ առեալ ի դմանէ: Եւ մեր իմացեալ ասէ զայս, յոյժ հիացմամբ զարմացաք, եւ չիմացաք, թէ որպիսի բան է այդ: Քանզի` նախապէս, յետ Յակոբայ կաթուղիկոսին եւ Մարտիրոս վարդապետին` ԺԱ կաթուղիկոսունք եւ փոխեցեալք ասէ մինչեւ ցմեզ, եւ շատ եւս պատրիարքունք. այդ թամասուկդ եթէ հաւաստի թամասուկն էր ասէ, յայսքան երկար ժամանակս ընդէ՞ր ոչ խնդրեաց զիւր դրամն: Եթէ ի միում ժամանակի չյաջողեցաւ ասէ որ խնդրէր, յայլ ժամանակսն ընդէ՞ր ոչ խնդրեաց: Զի ամէն մէկ կաթուղիկոսի փոխիլ` մէկ ժամանակ է եւ Ա դար. Այաջող ժամանակ չկարաց ասէ գտանել յայնքան միջոցսն: Երկրորդ` այդ թամասուկիդ դրամն սակաւ դրամ չէ ասէ որպէս լսեմք դորա տէրն եթէ աներկբայ էր յիւր թամասուկէն, այն որքան անգէտ էր ասէ, որ ԻԱ թուման փողի` եւ Ժ խալվար չալթուկի ծախեաց: Երրորդ` դիցուք թէ յիրաւի եւս լինի ասէ այդ թամասուկդ, ի վերայ զորա միայն Մարտիրոս վարդապետին կնիքն է: Յակոբ կաթուղիկոսի կնիք ոչ գոյ` (որպէս լուեալ եմք ասէ հաւաստեաւ ): Այժմ Էջմիածնայ կաթուղիկոսին ի՞նչ փոյթ է ասէ: Եթէ ասիցեն թէ` Էջմիածնայ անուամբն եւս է այս պարտքն. ասեմք առ այդ թէ` թերեւս եւ այլք կամ թշնամութեամբ կամ ինչ կերպիւ եւ իցէ, թամասուկն գրեն, եւ Էջմիածնայ անուն դնեն առանց կաթուղիկոսի կնքոյն, ընդունելի կուլինի ասէ: Ասեմք թէ Յակոբ կաթուղիկոսն այսօր կենդանի է. մէկ թամասուկի վերայ որ իւր կնիքն եւ ձեռագիրն չլինի ասէ, օտար կնքով թամասուկի պարտքն նա որպէս տայ: Ո՞ւր մնայ թէ` ի վաղ ժամանակի վախճանեալ, եւ այսքան միջոց անցեալ, եւ որքան կաթողիկոսունք փոխեալ ոչ կենդանի վկայ գոյ, եւ ոչ յիւրմէն կնիք` կամ ձեռագիր եւ վկայութիւն ինչ, եւ ոչ ասացեալ կամ լսեցեալ է այդ բանդ մինչեւ ցայսօր : Այժմ ո~վ կու հաւատայ ասէ այդմ, եւ ո՞վ կու վճռէ թէ` յիրաւի է այդ: Ուստի` զայս գրեմ ասէ սիրելի որդւոյդ իմոյ. զի որովետեւ մեք զայդ պ. Յովսէփդ չեմք տեսեալ եւ զճանաչեմք ասէ, վասնորոյ գիր ոչ գրեցաք իւրեան: Բայց դու սիրով եւ օրհնութեամբ ողջոյն տուեալ ասէ զմէնջ, ասասցես թէ` այդ թամասուկդ քեզ պահելն անշահ եւ անօգուտ է վասն վերոյ ասացեալ Դ պատճառացն. յորոյ կողմանէն մեք եւս կասկած ոչ ունիմք , զի ահա հաւաստաւ յայտնի է` որ անհաստատ բան է այդ: Բայց դու եւս զդա պահելով օգուտ ինչ ոչ ունիս` բացի յապագայական վնասուց, եւ քեզ եւս խղճահարութեանց: Եթէ յղեսցես ի ս. Աթոռս, շնորհակալ եմք լինելոց զքէն, եւ զթուղթ օրհնութեան գրելոց առ քեզ: Զի որովհետեւ սրբոյ Աթոռոյս անունն ի մէջ դորին է, եւ մանաւանդ` ս. Երուսաղէմայ պատրիարքի կնիքն ի վերայ դորին է, ս. Երուսաղէմ եւս մեր է , եւ նորա ղայրէթն մեք եւս պարտիմք քարշել, վասնորոյ` այդ թամասուկիդ ի դուրս մնալն եւ ձեռաց ի ձեռ անկանիլն անօգուտ է: Այսպէս ասա դմա ասէ, եւ զայն թուղթն առ եւ առ մեզ յղեա ', զի եւ մեք գրեսցուք առ դա զթուղթ օրհնութեան եւ շնորհակալութեան: Փուսուլայ մի եւս գրեաց առ սա, զի յարդեանցն սրբոյ Աթոռոյս մինչեւ ցքսան թուման տացէ այն Յովսէփին, եւ զթուղթսն առեալ ի նմանէ առ մեզ յղեսցէ: Յղեցան այսոքիկ ընդ տեղապահ Մկրտիչ վարդապետին, զի ի Թիֆլիզու առ Յովսէփ վարդապետն յղեսցէ ի Հաշտարխան: Որ ել ընդ Մարտիրոս պետին, ի մայիսի ԺԴ :
      
       Առ Կախ կոջեցեալ ղասապայի ժողովուրդսն շնորհակալութիւն եւ միամտութիւն վասն յղեալ գանձանակադրամին իւրեանց :
      
       Կախ կոչեցեալ ղասապայի ժողովուրդքն յորդորմամբ Թիֆլիզեցի պ. Կակալօյին, յանուն սրբոյ Աթոռոյս գանձանակ էին հաստատեալ ի միջի իւրեանց, եւ զՅարութիւն ոմն գանձապետ կարգեալ սրբոյ Աթոռոյս: Եւ զարդիւնս գանձանակին (որ էր ԹՌ դն ընդ նոյն Կակալոյին յղեալ էին առ սրբ . վեհն, եւ օրհնութեան եւ միամտութեան թուղթ խնդրեալ ի վերայ ինքեանց: Վասնորոյ` եւ սրբ. վեհն զթուղթ շնորհակալութեան եւ օրհնութեան գրեալ ի վերայ նոցա, ետ Կակալօյին տանել առ նոսա: Յորում եւ գանձապետ պ. Յարութիւնին եւս պատուէր գրեաց, զի գանձապետութեան գործոյն լաւապէս մուղայէթ լիցի, եւ զարդիւնս գանձանակին ժողովեալ, ըստ ժամանակին ի ս. Աթոռս եւ առ մեզ հասուսցէ: Յղեցան այս ընդ պ. Կակալօյին: Որ ել ի մայիսի Ի: