Յիշատակարան. Մասն II (1767-1776)

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Պատմագրութիւն Թղթեր, նամակներ, կոնդակներ

Ի Թօխաթու մհ. Մկրտիչ անուամբ այր մի` որ էր Արեւելցի` եւ ծանօթ մեր գանձապետ մհ. Աղամջանին, եկն ի ս. Աթոռս յուխտ, որ ունէր ի նմանէ գիր առ սրբ. վեհն, նաեւ ի նուիրակ Պետրոս վարդապետէն, եւ ի Զմիւռնոյ նուիրակ եւ Առաջորդ Եսայի վարդապետէն` զոր մհ. Աղամջանն էր յղեալ: Ուստի` եւ սրբ. վեհն թուղթ գրեաց առ ս. Աթոռոյս գանձապետ եւ վէքիլ մհ. Աղամջանն, ի պատասխանի թղթոյն իւրոյ` զոր ի յունիսի ԻԵ էր գրեալ: Նախ` վասն սրբալոյս Մեռոնին` զոր վասն Ուռումելու նուիրակ Յովաննէս վարդապետին յղեալ էաք. (որպէս ասացաւ յապրիլի ԺԹ, եւ ի մայիսի ԻԵ ): Եւ սմա գրեալ էաք թէ ` ի հասանիլն առ քեզ յղեա ' առ Նազարէթն: Իսկ Մուրտիկեան մհ. Փիլիպպոսն` ինքն ի Պօլիս առ Նազարէթն էր յղեալ, եւ նա առ Յովաննէս վարդապետն էր հասուցեալ: Իսկ սա այժմ տարակուսէր, թէ ինձ ո'չ է հասեալ: Ուստի` գրեաց միամտութիւն: Երկրորդ` յիշեցոյց թէ` Վահանն ի Բայազիտու Ի հատ տօնացոյց է առ քեզ յղեալ մերով հրամանաւ: (Որպէս ասացեալ է ի մայիսի ԻԵ ումն ). Կ հատ տօնացոյց եւս այժմ ընդ մհ . Մկրտչին յղեաց առ նա, եւ գրեաց, զի Լ հատ յղեսցէ յԻզմիր առ Եսայի վարդապետն, եւ մնացեալ Ծ հատն, Դ կամ Գ ղռուշով ծախեսցեն, Գ ղռուշից պակասով չծախեն: Երրորդ` գրեցի ասէ նուիրակին, որ զկնի ս. Խաչին չմնացէ յայդր, ելեալ եկեսցէ. դու եւս մուղայէթ լեր զի շուտով զգործն աւարտեալ եկեսցէ: Չորրորդ` յիշեցոյց զգալն աստ յուխտ որդւոցն իւրոց` եւ փեսային իւրոյ պ. Աւետիքին, եւ բերելն զջուղայեցի հանգուցեալ Յակոբ վարդապետի դրամն, (որպէս ասացաւ ի յունիսի Ը ): Եւ իւր փեսայի ԱՃ ղռուշ պարտք առնելն ի մէնջ` որ անդ սմա տացէ: Եւ զխոստումն կնոջ միոյ ընդ նոսա եկելոյ` զոր անդ տալոց էրսմա, զորս ասէ յառաջին գրոյն երկարապէս իմացեալ` այնպէս առնելոց ի հարկէ: Հինգերորդ` վասն փօլիցայից գրեալ էր սմա սրբ. վեհն, առնուլ ի նուիրակաց, եւ մեզ հասուցանել: (Որպէս ասացաւ յապրիլի ԺԹ ). գրէր թէ` այդ գեանջ մարդոյ բան է` ես ծե'ր եմ, իմ բանն չէ: Եւ կամէր հրաժարիլ: Ուստի գրեաց սրբ. վեհն թէ` քեզ ի՞նչ ծանրութիւն գոյ յայդմ, որ զծերութիւնդ պատճառես, նուիրակքն մեր քե'զ կու հասուցանեն, եւ դու ում որ գրեմք` նմա կուտաս, կամ թէ հաւատարմաւ աստ կու յղես, եւ կամ կուպահես առ քեզ` եւ որպէս գրեսցուք այնպէս կառնես: Այս ին՞չ բեռն է քեզ. եթէ քեզ չգրեմք, ապա ո՞ւմ գրեմք: Եթէ դու ծե'ր ես ասէ, մեր հոգեւոր որդի Յովսէփն գեա'նջ է, (որ է'ր որդին իւր ). նմա ' յանձնեա, թող նա ' հոգասցէ զբաանսն ս. Աթոռոյս: եւ տօնացուցիցն եւս ասէ հոգ տարեալ ծախեսցէ: Գրեաց եւս թէ ` մհ. Մկրտչին պատուէր ետու, որ յայսպիսի բանս ձեզ օգնական լիցի, եւ ինքն եւս յանձն էառ :
       Զթուղթ մի եւս առ Զմիւռնոյ նուիրակ եւ Առաջնորդ Եսայի վարդապետն գրեաց, ի պատասխանի ի յունիսի Գ գրեալ թղթոյն, որ էր պատասխանի այնմ թղթոյ սրբ. վեհին, զոր Չալիկեան մհ. Կարապետն տարաւ, (որպէս ասացաւ ի յունուարի ԻԵ ) որ սակս ձեռնարկելոյն ի գործն զյաջողութեանցն գրէր: Սրբ. վեհն եւս գրեաց նմա զօրհնութիւն եւ զշնորհակալութիւն եւ զքաջալերութիւնս : Եւ թէ` մինչեւ ցարդ զոր ինչ թուղթս գրեալ ես առ մեզ, ընկալեալ եմք եւ զպատասխանիս նոցին գրեալ եմք առ քեզ (որպէս ասացեալ է ի յապրիլի ԺԹ, եւ ի յունիսի ԻԹ եւ ի յուլիսի ԻԸ եւս ): Եւ զի հարցեալ էր` թէ առ ո՞վ հասուցից փօլիցայիւք զդրամս, գրեաց առ մհ. Աղամջանն հասուցանել ի Թօխաթ այսուհետեւ: Եւ թէ` մհ. Աղամջանին գրեաց Լ հատ տօնացոյց յղել առ քեզ. պատուիրեա ' ամենեցունց` զի զա'յդ ստացեալ ածցեն ի գործ. եւ գնով տո'ւր խնդրողացն, Ե, կամ Դ, եւ կամ Գ ղռուշով, այլ պակասով չտաս: Եւ թէ եւ'ս պիտոյասցի ասէ, ի մհ. Աղամջանէն խնդրեա ', եւ մեզ եւս ծանո ', ի թղթոջ Աղամջանին եդեաք զայս առ նա հասուցանել: Գրեաց եւ զողջոյն առ Ապրօղլիսն որք զթուղթ էին գրեալ սրբ. վեհին ի պատասխանի Չալիկեան մհ. Կարապետի տարեալ թղթոյն: Որում սրբ. վեհն զպատասխանի ո'չ գրեաց , եւ սմա գրեաց թէ` վասն անձեռնհասութեան չգրեցաք եւ հարկաւոր գրելի եւս ոչ գոյր :
       Թուղթ մի եւս առ Թօխաթու նուիրակ Պետրոս վարդապետն գրեաց, ի պատասխանի ի յունիսի ԻԷ գրեալ թղթոյն: Որ գնացեալ էր այժմ ի ս . Սարգիս եկեղեցին, որ այն միա'յն էր մնացեալ, եւ խոստանայր զայն եւս աւարտել եւ զկնի ս. Խաչին ելանել եւ գալ: Գրեաց ըստ խոստմանն իւրոյ շուտով աւարտել զգործն, եւ այնպէս առնել: Եւ վասն տօնացուցին փոքր մի մեղադրութիւն թէ` մինչեւ ցայժմ բան ինչ ո'չ գրեցեր մեզ` թէ զա՞յն գործ ածեն, թէ ո'չ, եւ զպատուիրեցեր ամենեցունց զի զայդ ստացեալ ի գործ ածցեն: Եւ պատուէր` զի այնպէս արասցէ: Ծանոյց եւ զյելն առ մհ. Աղամջանն զՁ հատ տօնացոյցս: Զայս եւս առ Աղամջանն յղեցաք տալ նմա :
       Օրհնութեան թուղթ եւս առ Թօխաթցի Սահակն գրեցաւ, որ Կ փարայ աջահամբոյր էր յղեալ ընդ մհ. Մկրտչին: Այս մհ. Մկրտիչ` եւ որդին իւր տիրացու Յովհաննէսն, խոստացան յամենայն ամի Դ ոսկի յղել` վասն հոգւոց ննջեցելոց իւրեանց: Որք ելին ի ս. Աթոռոյս ի օգոստոսի ԻԹ :

       Առ Բայազիտու նուիրակ Ներսէս վարդապետն` եւ ի Պօլիս` վասն սորին:

       Բայազիտու նուիրակ Ներսէս վարդապետն` (որ յիշեցեալ է ի յուլիսի Բ ), զԴիատին եւս աւարտեալ` կամէ'ր երթալ ի Մանազկերտ: Ո'ւստի` վասն տեղւոյ Ալի փաշային` (որ յիշեցաւ յապրիլի ԺԷ ). խնդրեալ էր զթուղթ: Եւ սրբ. վեհն զթուղթ սիրոյ գրեաց առ նա, եւ զառաջին գրեալ զթուղթն եւս ի յիշումն էած, եւ վասն Ներսէս վարդապետին զյանձնարարութիւն գրեաց: Ա փոքրիկ ամանով գիւլապ եւս յղեցաք ընծայ նմին: Եւ ԱՃ աւելի մատաղս էր ժողովեալ, զոր եւ յղեալ էր ի ձեռն իւր սպասաւորի տիրացու Ղազարին: Նմանապէս ` եւ զառձեռն պատրաստ եղեալ դրամն եւս էր յղեալ. որոյ աղագաւ զմէկ միամտական ղապզ գրեաց առ սա: Այլ եւ` սորա հօրեղբօր որդի Մկրտիչն մեռեալ էր ի Պօլիա, եւ բարեկամք գրեալ էին սմա զորպէսն ընչից նորին: Ուստի` ըստ նոցին գրեցելոյն` խնդրեալ էր ի սրբ. վեհէն գրել զթուղթ մի առ մհ. Կարապետն, մհ. Դաւիթն, եւ մհ. Ղազարն, զոր եւ գրեաց սրբ. վեհն, եւ վէքիլ արար զնոսա (որպէս եւ գրեալ էին անդուստ Ներսէս վարդապետին ). որպէս զի` գնացեալ առնուցուն ի բոյվատայէ տեղւոյն զդրամ հանգուցելոյն. (քանզի բոյվատայն զաւթեալ էր, զի թէ վարիս 41) ո'չ ելցէ` ինքն կերիցէ. եւ զոր ինչ պարտս ունի` տացեն , քանի մի ղռուշ եւս կնոջն խարճի տացին, եւ զմնացեալ նաղտ դրամն, նա եւ զոր ինչ վէջ ապրանս ունի` զայնս եւս ծախեալ եւ դրամ շինեալ` փօլիցայ արացեն ի Կարին ի վերայ Մուրտիկզատէ մհ. Փիլիպպոսին, կամ թէ հասցեն ի Թօխաթ ի ձեռն մեր գանձապետ մհ. Աղամջանին` զի նոքա ի ս. Աթոռս հասուսցեն: Գիտէք ասէ զի այդ հանգուցեալդ բաց ի մեր որդի Ներսէս վարդապետէն այլ ուրիշ վարիս չունի. ապա` զոր ինչ ունի` սմա պարտի հասանիլ: Ահա ինքն Ներսէս վարդապետն եւս զձեզ վէքիլ արար ասէ` եւ վէքիլլամայ յղեաց. պարտիք ա'յսպէս առնել` որպէս գրեցաք: Յղեցաք զայս առ Ներսէս վարդապետն զի ինքն յղեսցէ ի Պօլիա: Եւ անդուստ Սառա անուամբ կին մի Ա ղռուշ էր յղեալ առ Ներսէս վարդապետն ի ձեռն ուխտաւոր Բաղդասարին` (որ ընդ մեծ ուխտաւորացն յուխտ էր եկեալ աստ ). զի մատուսցէ սրբ. վեհիս, եւ օրհնութեան գիր առեալ յղեսցէ, վասնորոյ զՕրհնութեան թուղթ գրեալ առ սա յղեաց հասուցանել առ նա: Զորս ի ձեռն նորին սպասաւոր Ղազարին յղեցաք, որ ել ի օգոստոսի ԻԹ :

       Առ Սարասկեար Ալի փաշայն թուղթ, եւ առ Փիլիպպոսն եւս ընդ Մուսա թաթարին :

       Որպէս յօգոստոսի Թ ասացաք, թէ Սարասկեար Ալի փաշայի յղեալ Մուսա թաթարն յԵրեւան նստեալ սպասէր Հերակլ Արքայի թղթոյ պատասխանւոյն, այժմ եկեալ էր ի Հերակլ Արքայէն պատասխանի թղթոյ Սարասկեարին, որ գրեալ էր յամենայն կողմանէ զմիամտութիւն եւ զբարեմտութիւն առ Սարասկեարն, թէ մեք ընդ ձեզ զվէճ եւ զխռովութիւն ինչ ո'չ ունիմք, այլ բարի մտօք վարիմք առ տէրութիւնդ ձեր: Եւ որ վասն Քարիմ խանին վրդովիք, նա եւս ո'չ է սիրոյ կռուոյ եւ խռովութեան, այլ խաղաղասէ'ր է, ի հարկէ նա եւս ո'չ է կամելոց լինիլ խռովութեան: Եւ այլ սոցին նման միամտական բանս էին գրեալ նա` եւ խանն մեր: Ուստի` եւ սրբ. վեհն զթուղթ մի գրեալ առ Սարասկեար Ալի փաշայն, ծանոյց զբարեմտութիւն եւ զսէր Հերակլ Արքային եւ խանին մերոյ` եւ առ տէրութիւնն իւրեանց, որպէս եւ ինքեանք գրեալ են ասէ: Եւ զայլ բանս սիրոյ, եւ զխնդիր` ունել ի վերայ ս. Աթոռոյս եւ մեր զխնամս :
       Թուղթ մի եւս առ Իբրահիմ Աֆանտին գրեաց, որ էր ի Կարին. (որպէս ասացաւ յօգոստոսի Թ ). ըստ նոյն մտացն` զոր գրեաց առ Սարասկեարն, զի ինքն եւս ասասցէ նմա զնոյնս: Եւ բանք սիրոյ: Եւ խնդիր` զի գալն Սարասկեարին ընդ ինքեան ի Կարս, ծանուսցէ իւրեան զգալուստն: Գրեաց եւ զթուղթ առ մհ. Փիլիպպոսն եւ Խոջայ Առաքելն, ծանուցանելով զգրելն յառաջ քան զայս երիցս անգամ զթուղթս որպէս առ ծանոյցս, ընդ Եսայուն, ընդ իւրեանց յղեալ Ալէքսան փայեկին, եւ ընդ Օսման Աֆանտուն: (որք ասացան ի յուլիսի ԻԸ, յօգոստոսի Ե, եւ յԹ ). Զկնի նոցին ասէ այլ հարկաւոր որպիսութիւն ինչ ո'չ գոյ զի գրիցեմք: եւ զոր ինչ Սարասկեարին եւ Իբրահիմ Աֆանտուն գրեաց զնոյնս սոցա եւս գրեաց , զի ի հարցանելն փաշային ասասցեն: Եւ ի Բասրայու` կողմանէն բաց ի յառմանէ որն ստոյգ է, այլ որոշ ստոյգ ձայն ոչ գոյ: Եւ հարկ` զի զպատասխանիս բանից ի յուլիսի ԻԸ գրեալ թղթոյն շուտով գրեսցեն: Եւ զբութայի հողն զոր յօգոստոսի Ե խնդրեցաք, շուտով յղեսցեն: Ընդ նոյն Մուսա թաթարին յղեցան ի սեպտեմբերի Բ: