Յիշատակարան. Մասն II (1767-1776)

Հեղինակ
ՍԻՄԷՕՆ ԿԱԹՈՒՂԻԿՈՍ ԵՐԵՒԱՆՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Պատմագրութիւն  Թղթեր, նամակներ, կոնդակներ  
Դիտել
Թուղթ գրեաց սրբ. վեհն առ Բայազիտու Աւտի փաշայն, զի այր ոմն չարագլուխ գնացեալ առ Փաշայն արզ էր արարեալ թէ` նուիրակն աւելի դրամս առնու: Եւ նա եւս բոյրութլու էր տուեալ, զի դօշակագլուխ ԺԲ փարայ տացեն նուիրակին , եւ ոչ աւելի: Զոր ի լսելն սրբ. վեհին այսպէս գրեաց փաշային թէ` զի յորիշ տեղիս ուր որ Հայոց ազգն գտանին ասէ, քեասիմի անուն չկայ. ամեն մարդ իւր կարողութեան կեօրէ կուտայ, ի՞նչ է ասէ պատճառն որ այդ երկիրդ մեզ մերձակայ, եւ դրացի` ԺԲ փարայ քեասիմ տան: Եթէ Ի կամ Լ փարայ եւս տան, մեզ չէ ' պիտոյ ասէ, որովհետեւ քեասիմ անունն կայ: Մեր դիտումն այն է ասէ, որ քեարիմի անուն չլինի. որքան որ կարեն տալ ասէ ժողովուրդքն իւրեանց կարողութեան կեօրէ` թէ շատ եւ թէ սակաւ այնքան տան, որպէս որ այլ տեղեաց կանօն է: Մանաւանդ` մեք ի թագաւորէն ֆարման ունիմք ասէ, որ փաշայ եւ այլ զապիթք, մեր մարդկանցն եւ մեր նուիրակացն թէ ի շրջելն աստ եւ անդ` եւ թէ յառնուլ ի ժողովրդոցն զտուրս ըստ մեր կանոնին, չխօին: Այս Կանօնս հեռաւոր տեղեաց զապիթքն պահեն, եւ մեր մարդկանցն չխօսին , դու որ մերձակայ եւս մեզ եւ ի բնէ բարեկամ եւս, զայդ վասն է՞ր առնես ասէ. որ թագաւորի հրամանին եւս է ներհակ: Եւ թէ մեր նուիրակին նոր բոյրուլթու կուտաս ասէ որ գնալ ի մնացեալ տեղիսն, եւ ըստ կանոնին մերոյ յիւրաքանչիւր անձանց առնու զիւր նուիրակութիւնն բարի է: Ապա թէ ո'չ, ահա գրեցի ասէ մեր նուիրակին որ գայ յԱթոռս, եւ այնուհետեւ որքան ես կենդանի եմ, այլ սեւագլուխ չեմ յղելոց յայդր երկիրդ: Եւ իմ յետագայ կաթուղիկոսացն եւս կտակ կու գրեմ ասէ, որ նոքա եւս չուղարկեն բնաւ յայդր երկիրդ զսեւագլուխ :
       Թուղթ մի եւս առ տէր Վահանն` Մարգարէ Աղայն, եւ պարոն Մուրատն: Որոց եւ ծանոյց զմիտս թղթոյ փաշային: Զոր եւ բաց եդեալ ի թղթոջս, յղեաց առ նոսա, զի առանձին բացեալ ընթարցցին, եւ իմասցին զմիտս գրեցելոցն, եւ ապա տարեալ տացեն փաշային: Զնոր ֆարմանին սուրաթն եւս յղեաց առ նոսա, զի տարեալ ցուցցեն փաշային, զի գիտասցէ լաւապէս` որ անկարգ է իւր արարմունքն, եւ ընդդէմ հրամանաց թագաւորին: Եւ պատուէր` զի այնպէս ջանասցեն, որ փաշայն զնուիրակն բերցէ առ ինքն եւ յուսադրեսցէ, եւ նոր բոյրուլթու տացէ` որ գնացեալ զմնացեալ տեղիսն ժողովեսցէ. եւ քեասիմ անուն չլինիցի: Եթէ այսպէս լինիցի ասէ` յոյժ բարի է. զնուիրակն յղեսջի'ք յիւր վիճակն, եւ զեղելութիւնն մեզ գրեսցի'ք: Ապա թէ այսպէս չլինիցի ասէ, եւս գրեսջիք մեզ զորպէսն, եւ զնուիրակդ մեր փութով ի ս. Աթոռս յղեսջիք: Այնուհետեւ այլ սեւագլուխ չէ մտանելոց ասէ յայդր երկիրդ. ոչ յիմ ժամանակս, եւ ոչ յետոյ: Կրկին պատուէր` զի զսուրաթն ֆէրմանին իւրոյ ընդ Սողոմոնին յետս յղեսցեն առ ինքն, եւ զպատասխանին թղթոյս գրեսցեն : Որոյ օրինակն է ի բոլորագրահամար տետրոջն, յերեսն ՇՁԵ, ՇՁԶ :
       Թուղթ մի եւս առ Բայազիտու Գալուստ վարդապետն: Ծանուցանելով նմա զմիտս թղթոց փաշային եւ իշխանացն: Եւ պատուէր` զի թէ փաշայն ըստ գրեցելոյ իւրոյ Բոյրուլթու տացէ ինքեան, յայնժամ եւ ինքն եւս սակաւ ընծայիւք տեսցէ զնա, եւ գնացեալ զմնացեալ տեղիսն նուիրակեսցէ: Եւ թէ ոչ` ելեալ եկեսցէ ի ս. Աթոռս: Յղեցան այսոքիկ ընդ դահբաշի Սողոմոնին: Որ ել ի ապրիլի ԻԷ :
       Եկաւ հասաւ ի Թիֆլիզ :
       Վրացի մի Քիտեսի անուամբ` ի ձեռն ղաթրջի Դաւիթն Ա լիտր մոմ էր յղեալ ի ս. Աթոռս յանուն սրբոյ Գեղարդին :
       Վասնորոյ` եւ սրբ. վեհն զթուղթ օրհնութեան գրեալ ի վերայ նորա, ի ձեռն նոյն ղաթրջուն յղեաց առ նա: Որ ել ի ապրիլի ԻԹ :
      
       Փօլիցայ ի վերայ Մուրտիկեանց մհ. Փիլիպպոսին :
      
       Քան զայս յառաջ մինչ յԱզիզի որդի յԻբրահիմ յանուն տաճկէ միոջէ Զ ուղտ առաք դրամով իպէաս ս . Աթոռոյս, (ախ ) յայնժամ տաճիկն այն խնդրեաց ի սրբ. վեհէն զդրամն ի Կարին տալ ինքեան: Եւ սրբ. վեհն եւս այնպէս առնել խոստացաւ նմա, եւ յամսոյս ԻԷ գրեաց եւս մհ. Փիլիպպոսն, թէ յետ քանի աւուրց ի ձեռն Իբրահիմ յանուն տաճկի միոյ փօլիցայ եմ առնելոց ի վերայ քոյ, պարտիս տալ: Սակայն` տաճիկն այն յետոյ փոշիմանեալ ի խնդրոյն, զսակաւ մասն ինչ (Խ ) յայն դրամոյն (ախ ) աստ էառ ի մէնջ, զմնացեալն խնդրեաց ի Կարին տալ ինքեան: (ա 1) վասորոյ` եւ սրբ. վեհն զփօլիցայագիր մի գրեալ ի վերայ Մուրտիկենաց մհ. Փիլիպպոսին, այն ուղտատէր Իբրահիմ տաճկին ետ, զի երթեալ առնուցու դրամն ի նմանէ: (ա 1) յորում եւ պատուէր` գրեաց առ նա, զի ի գալ փօլիցայագրին առ ինքն, յարդեանցն ս. Աթոռոյս դրամն տացէ տաճկին, (ա 1) եւ զփօլիցայագրին առնուցու ի նմանէ, եւ զդրամն ի հաշիւն ս. Աթոռոյս արկցէ: Ել Իբրահիմ տաճիկն այն ի սրբոյ Աթոռոյս ի ապրիլի Լ :
      
       Կրկին փօլիցայ ի վերայ Մուրտիկեանց մհ. Փիլիպպոսին :
      
       Կարնեցի Օքսուզօղլի կոչեցեալ մհ. Աբրահամեան պ. Յովհաննէսն վաճառականութեան աղագաւ եկեալ էր աստ: Եւ վասն երկիւղի ճանապարհին աստ դրամ (6) ետ մեզ, զի ի Կարին տացուք ինքեան: Վասնորոյ` եւ սրբ. վեհն զփօլիցայագիր մի գրեալ ի վերայ Մուրտիկեանց մհ. Փիլիպպոսին, ետ նմա, զի այնու երթեալ առնուցու զդրամն (6) ի մհ. Փիլիպպոսէն: Իսկ նա զփօլիցայագիրն ետ մեզ, զի մեք յղեսցուք առ մհ. Փիլիպպոսն: Քանզի` ինքն վաճառականութեան աղագաւ երթալոց էր ի Թիֆլիզ: Եւ մինչ աստէն ելեալ գնաց յԵրեւան, յետ քանի մի աւուրց ընդ Կարնեցի խաղաղորդ Յովաննէս անուամբ առն միոյ գրեալ էր մեր վէքիլ Յակոբ վարդապետին թէ` զփօլիցայագիրն մեր առեալ ի սրբ. վեհէն տուր զմա, զի առ մհ. Փիլիպպոսն տարցէ: Եւ Յակոբ վարդապետն բերեալ զգիրն նորա եցոյց մեզ, եւ խնդրեաց զփօլիցայագիրն եւ մեք եւս հաւատացեալ գրոյն, զփօլիցայագիրն` Յակոբ վարդապետին ետուք, զի տացէ նմա: Ել Յովաննէսն այն ի սրբոյ Աթոռոյս ի մայիսի Ե :
      
       Առ Կարսեցի պ. Գէորգն պատուէր վասն ջրաղացի նաւագնոյն եւ ողորմութեան:
      
       Թուղթ գրեաց սրբ. վեհն առ Կարսեցի պ. Գէորգն: (Որ ի յնվ . ԻԵ յիշեցաւ . ) որում եւ պատուիրեաց, զի փայտաբեր Գեամալմաս տաճկին ԱՃ ղռուշ տացէ. որոյ Լ ղռուշն ողորմութիւն նմա, եւ Հ ղռուշին եւս ջրաղացի Գ փայտեայ նաւ շինեցուցեալ բերցէ ի պէտս սրբոյ Աթոռոյս: Զի աստ այնպէս պայմանեցաք ընդ նմա: Որ ել ի մայսիս Ը :
      
       Առ Թիֆլիզու Առաջնորդ Յովհաննէս պետն պատուէր վասն արգելման առաքմանն յատուկ հրաւիրակի, եւ վասն առնելեացն պ. Սաֆարին :
      
       Թուղթ գրեաց սրբ. վեհն առ Թիֆլիզու Առաջնորդ Յովաննէս վարդապետն: (Որ ի մարտի Ի յիշեցեալ է . ) զի լուաք թէ` Հերակլ Արքային վասն հարսանեաց որդւոյն իւրոյ Լեւոն Միրզայն` կրկին յատուկ հրաւիրակ է յղելոց առ սրբ. վեհն: Զոր ի լսելն սրբ. վեհին, պատուիրեաց սմա խափանումն տալ: Քանզի վասն զբազմաց եւ հոգալեացն իւրոց ոչ կամէր երթալ: Եւ զի Փարսատանենց Մանուէլն (որ ի պատմութեան ՌՄԻԱ երորդ ամին եւ ի մարտի ԺԵ յիշեցուցեալ է . ) Թիֆլիզեցի պ. Սաֆարն դրամ էր տալոց: Եւ Սաֆարն այն այժմ եկեալ ի Թարվիզու երթայր ի Թիֆլիզ յառնուլ զդրամն իւր ի Սամուէլէն: Ուստի` եկեալ աղաչեաց զսրբ. վեհն գրել Յովաննէս վարդապետին, զի թէ Սամուէլն ոչ տացէ զդրամն իւր, առեալ նա տացէ ինքեան: Եւ սրբ . վեհն լսելով աղաչանաց նորին, գրեաց սմա զայս: Եւ պատուէր եւս` զի փութով մոմ հոգացեալ յղեսցէ: Յղեցաւ այս յԵրեւան առ վրացի Ստեփանն, առ Յովաննէս վարդապետն յղեալ: Գրեցաւ ի մայիսի Թ: Ժողովարարութեան թուղթ տուաւ Բէրինձէ անուամբ քրիստոնէի ումեմն: Որ էր Վրաստանցի եւ ի գեղջէն Կասպու: Որոյ որդին գերի էր անկեալ ի ձեռս այլազգեաց: Զոր եւ այլազգի ոմն առեալ: Խ թուման գրաւ պահէր առ ինքն: Եւ սրբ. վեհն ըստ խնդրոյ Հերակլ Արքային` զայս թուղթս ի վերայ Բայազիտու` Խօյայ` Սալմաստու` Հախբակու` Յորում` Մակուայ` Թարվիզու` Մարաղու` Տուխուրզանու` Ասպահնու` Շիրազու` Ռէշու` Գիլանու եւ շրջակայիցն նոցին գրեալ Ա ամ պայմանաւ ` ետ նմա: Որ ել այսու ժողովարարութեան թղթովս, ի մայիսի ԺԲ: